آتلکتازی به فروپاشی یک ریه یا بخشی از یک ریه گفته می‌شود و زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های هوایی کوچک درون ریه، به نام آلوئول، نمی‌توانند پر از هوا بشوند.

آتلکتازی یکی از شایع‌ترین عوارض تنفسی پس از جراحی است. همچنین یک عارضه احتمالی سایر مشکلات تنفسی، از جمله فیبروز سیستیک، تومورهای ریه، صدمات قفسه سینه، مایع در ریه و ضعف تنفسی است. اگر در یک جسم خارجی نفس بکشید ممکن است به آتلکتازی مبتلا شوید.

این وضعیت می‌تواند تنفس را سخت کند، به خصوص اگر قبلاً بیماری ریوی دارید. درمان بستگی به این دارد که چه چیزی باعث فروپاشی شده و چقدر شدید است.

تعریف آتلکتازی گسترده‌تر از پنوموتوراکس است. پنوموتوراکس زمانی است که هوا به فضای بین ریه‌ها و دیواره قفسه سینه نشت می‌کند و باعث فروپاشی بخشی یا تمام ریه می‌شود. پنوموتوراکس یکی از چندین علت آتلکتازی است.

علائم

ممکن است هیچ نشانه واضحی از آتلکتازی وجود نداشته باشد. اما برخی از علائم آن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سختی در نفس کشیدن.
• تنفس سریع و ضعیف.
• خس‌خس سینه.
• سرفه کردن.

علل

مسدود شدن راه هوایی می‌تواند باعث آتلکتازی شود. به این حالت آتلکتازی انسدادی می‌گویند. فشار خارج از ریه نیز می‌تواند باعث آتلکتازی شود. به آن آتلکتازی غیر انسدادی می‌گویند.

بیهوشی عمومی - که با استفاده از داروها قبل از عمل یا جراحی حالتی شبیه به خواب ایجاد می کند - یکی از علل شایع آتلکتازی است. الگوی منظم تنفس شما را تغییر می دهد و بر تبادل گازهای ریوی تأثیر می‌گذارد. این می‌تواند باعث شود کیسه‌های هوایی در ریه‌های شما هوا را از دست بدهند. تقریباً همه کسانی که جراحی بزرگ انجام می‌دهند مقداری آتلکتازی دارند. اغلب پس از جراحی بای‌پس قلب رخ می دهد.

هنگامی که راه هوایی مسدود شده باعث آتلکتازی می‌شود، ممکن است به دلایل زیر باشد:

• مسدود شدن به وسیله مخاط. این مشکل ناشی از تجمع خلط یا خلط در مجاری هوایی است. معمولاً در حین و بعد از عمل جراحی رخ می‌دهد زیرا فرد نمی‌تواند سرفه کند. داروهایی که در حین جراحی تجویز می‌شوند باعث می‌شوند که فرد بیمار تنفس عمیق کمتری داشته باشد. بنابراین مخاطی که معمولاً از ریه‌های بیمار خارج می‌شود، ممکن است در راه‌های هوایی انباشته شود. تخلیه ریه‌ها در حین جراحی به پاکسازی ریه‌ها کمک می‌کند. اما گاهی اوقات مخاط هنوز هم ایجاد می‌شود. مسدود شدن به وسیله مخاط در کودکان، افراد مبتلا به فیبروز سیستیک و در هنگام حملات شدید آسم رایج است.
• جسم خارجی. آتلکتازی در کودکانی که جسمی مانند بادام زمینی یا بخشی از یک اسباب بازی کوچک را وارد ریه خود کرده‌اند، شایع است.
• تومور داخل راه هوایی. رشدی که ممکن است سرطانی باشد یا نباشد، می‌تواند راه هوایی را باریک یا مسدود کند.

علل احتمالی آتلکتازی ناشی از فشار خارج از ریه عبارتند از:

• جراحت. ضربه به قفسه سینه، مانند سقوط یا تصادف رانندگی، می‌تواند باعث شود که فرد به دلیل درد از نفس عمیق خودداری کند. این می‌تواند منجر به فشردن ریه‌ها شود.
• افیوژن پلورال یا آب آوردن ریه. این وضعیت شامل تجمع مایع در فضای بین پوشش ریه‌ها و داخل دیواره قفسه سینه است.
• ذات‌الریه یا پنومونی. انواع مختلف ذات‌الریه که یک عفونت ریه است، می‌تواند باعث آتلکتازی شود.
• پنوموتوراکس. این زمانی است که هوا به فضای بین ریه‌ها و دیواره قفسه سینه شما نشت می‌کند و باعث فروپاشی بخشی یا تمام ریه می‌شود.
• اسکار (جای زخم) بافت ریه. آسیب، بیماری ریوی یا جراحی می‌تواند باعث ایجاد اسکار شود.
• تومور. یک تومور بزرگ می‌تواند به ریه فشار وارد کند و هوا را از آن خارج کند.

آتلکتازی می‌تواند فشاری، انسدادی یا انقباضی باشد. آتلکتازی فشاری زمانی است که مایع، هوا، خون یا تومور از بیرون بر آلوئول‌ها فشار می‌آورد. آتلکتازی جذبی زمانی اتفاق می‌افتد که هوای جدیدی نمی‌تواند وارد آلوئول شود (به عنوان مثال، انسداد وجود دارد). آتلکتازی انقباضی نتیجه اسکار (جای زخم) در ریه است.

عوامل خطر

عواملی که احتمال ابتلا به آتلکتازی را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• هر شرایطی که بلع را سخت کند.
• نیاز به ماندن در رختخواب برای مدت طولانی و عدم تغییر وضعیت کافی.
• بیماری ریوی، مانند آسم، برونشکتازی یا فیبروز سیستیک.
• جراحی اخیر در ناحیه معده یا قفسه سینه.
• بیهوشی عمومی اخیر.
• ضعف عضلات تنفسی به دلیل دیستروفی عضلانی، آسیب نخاعی یا بیماری عصبی عضلانی دیگر.
• داروهایی که ممکن است باعث تنفس ضعیف شوند.
• درد یا آسیبی که ممکن است سرفه را دردناک کند یا باعث تنفس ضعیف شود، از جمله درد معده یا شکستگی دنده.
• سیگار کشیدن.

عوارض

ناحیه کوچکی از آتلکتازی، به ویژه در بزرگسالان، معمولاً قابل درمان است. این عوارض ممکن است ناشی از آتلکتازی باشد:

• اکسیژن خون پایین (هیپوکسمی). آتلکتازی باعث می‌شود اکسیژن به کیسه‌های هوا نرسد و در نتیجه سطح اکسیژن خون پایین بیاید.
• ذات‌الریه یا پنومونی. خطر ابتلا به ذات‌الریه تا زمانی که آتلکتازی از بین برود ادامه دارد. تجمع مخاط در ریه ممکن است منجر به عفونت شود.
• نارسایی تنفسی. از دست دادن یک لوب یا یک ریه کامل، به ویژه در یک نوزاد یا فردی که بیماری ریوی دارد، می‌تواند خطر جدی برای زندگی باشد.

پیشگیری

آتلکتازی در کودکان اغلب به دلیل انسداد راه هوایی ایجاد می‌شود. برای کاهش خطر آتلکتازی، اشیاء کوچک را دور از دسترس کودکان قرار دهید.

در بزرگسالان، آتلکتازی بیشتر پس از جراحی بزرگ رخ می‌دهد. اگر برای جراحی برنامه‌ریزی شده‌اید، با پزشک خود در مورد راه‌هایی برای کاهش خطر صحبت کنید. برخی تحقیقات نشان می‌دهد که برخی تمرینات تنفسی و تمرینات عضلانی ممکن است خطر آتلکتازی را پس از برخی جراحی‌ها کاهش دهد.

تشخیص

معاینه پزشک و اشعه ایکس ساده قفسه سینه ممکن است تمام آن چیزی باشد که برای تشخیص آتلکتازی لازم است. اما ممکن است آزمایش‌های دیگری برای تأیید منبع علائم یا تعیین نوع یا شدت آتلکتازی انجام شود.

این تست‌ها عبارتند از:

• سی‌تی‌ اسکن. سی‌تی‌ اسکن ممکن است در یافتن علت و نوع آتلکتازی بهتر از اشعه ایکس باشد.
• اندازه‌گیری اکسیژن خون. این آزمایش ساده با استفاده از یک دستگاه کوچک که روی یکی از انگشتان شما قرار می‌گیرد، سطح اکسیژن خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. این به تشخیص شدت آتلکتازی کمک می‌کند.
• سونوگرافی قفسه سینه. این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر دقیق از ساختارهای داخل سینه شما استفاده می کند. یک دستگاه کوچک و دستی روی سینه شما فشار داده می‌شود و در صورت نیاز برای گرفتن تصاویر حرکت می‌کند. می‌تواند علل آتلکتازی، مانند پنوموتوراکس، که در آن هوا به فضای بین ریه‌ها و دیواره قفسه سینه نشت می‌کند، و پلورال افیوژن، جایی که مایع در اطراف ریه‌ها جمع می‌شود، پیدا کند.
• برونکوسکوپی. در طول این آزمایش، یک لوله انعطاف‌پذیر و روشن در گلوی شما قرار می‌گیرد. این کار به پزشک شما اجازه می‌دهد تا ببیند چه چیزی ممکن است باعث انسداد شود. علل احتمالی شامل پلاک مخاطی، تومور یا جسم خارجی است. این اقدام همچنین ممکن است برای رفع گرفتگی‌ها استفاده شود.

درمان

درمان آتلکتازی به علت آن بستگی دارد. آتلکتازی خفیف ممکن است بدون درمان از بین برود. گاهی از داروها برای شل و رقیق کردن مخاط استفاده می‌شود. اگر این بیماری به دلیل انسداد باشد، ممکن است به جراحی یا سایر درمان‌ها نیاز داشته باشید.

فیزیوتراپی قفسه سینه

فیزیوتراپی قفسه سینه که فیزیوتراپی قفسه سینه نیز نامیده می شود، گروهی از تکنیک‌های پاکسازی راه هوایی است. آنها به شما کمک می‌کنند تا بعد از عمل جراحی برای انبساط بافت فروریخته ریه نفس عمیق بکشید. بهتر است این تکنیک‌ها را قبل از جراحی یاد بگیرید.

این تکنیک‌ها عبارتند از:

• انجام تمرینات تنفس عمیق با استفاده از یک دستگاه دستی به نام اسپیرومتری تشویقی و به دنبال آن سرفه عمیق برای کمک به پاکسازی ریه‌ها. این تکنیک می‌تواند به خلاص شدن از شر مخاط و سایر ترشحات کمک کند و می‌تواند به ریه شما کمک کند تا به اندازه بزرگ‌تر خود بازگردد.
• بدن خود را طوری قرار دهید که سرتان پایین‌تر از سینه باشد. این اجازه می‌دهد تا مخاط بهتر از انتهای ریه‌های شما تخلیه شود.
• ضربه زدن بر روی سینه خود بر روی ناحیه جمع‌شده برای شل شدن مخاط. این تکنیک ضربی نامیده می‌شود. همچنین می‌توانید از دستگاه‌های مکانیکی پاکسازی مخاط مانند جلیقه لرزاننده پالس هوا یا ابزار دستی خاص استفاده کنید.

یک اسپیرومتر تشویقی با آموزش تنفس کامل و عمیق به پاکسازی مخاط و بهبود عملکرد ریه کمک می‌کند.

عمل جراحی

تخلیه مخاط یا انجام برونکوسکوپی می‌تواند از شر انسداد راه هوایی خلاص شود. در طول برونکوسکوپی، پزشک به آرامی یک لوله انعطاف‌پذیر را به سمت پایین گلو هدایت می‌کند تا راه‌های هوایی شما را پاک کند.

اگر تومور باعث آتلکتازی شود، درمان ممکن است شامل برداشتن یا کوچک کردن تومور در طول برونکوسکوپی باشد که ممکن است شامل جراحی باشد. سایر درمان‌های سرطان، مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، ممکن است مورد نیاز باشد یا نباشد.

درمان‌های تنفسی

در برخی موارد ممکن است به لوله تنفسی نیاز باشد. فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP) ممکن است به برخی از افرادی که برای سرفه خیلی ضعیف هستند و سطح اکسیژن پایینی دارند، که هیپوکسمی نیز نامیده می‌شود، بعد از جراحی کمک کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر تنفس سختی دارید، همیشه فوراً به پزشک مراجعه کنید. سایر بیماری‌ها به جز آتلکتازی هم می‌توانند تنفس را سخت کنند، بنابراین تشخیص و درمان صحیح مهم است. اگر تنفس شما به طور ناگهانی دشوار شد، از کمک پزشکی اورژانسی استفاده کنید.

منبع

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/atelectasis/diagnosis-treatment/drc-20369688