عوامل سرطان‌زا (Carcinogens) به هر ماده یا عاملی گفته می‌شود که قادر به ایجاد سرطان باشد. نمونه‌های زیادی از مواد سرطان‌زا در اطراف ما وجود دارد، از جمله دود سیگار، اشعه ماوراء بنفش، گوشت فرآوری‌شده و غیره.
آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (International Agency for Research on Cancer:IARC) و برنامه ملی سم‌شناسی (National Toxicology Program:NTP) مسئول تعیین مواد سرطان‌زای شناخته‌شده و مشکوک در آمریکا هستند که مبنای بررسی‌های صورت‌پذیرفته در این متن می‌باشند.
این مطلب به بررسی عوامل سرطان‌زای شناخته شده و احتمالی، از جمله انواع و نمونه‌های آنها می‌پردازد. همچنین چگونگی کاهش خطر قرار گرفتن در معرض آنها و موارد دیگر را بررسی می‌کند. همانگونه که در ادامه خواهیم دید بسیاری از این عوامل سرطان‌زا یا به صورت مستقیم باعث ایجاد انواع سرطان ریه می‌شوند یا از طریق ریه‌ها جذب شده و باعث ایجاد انواع دیگری از سرطان می‌گردند.
عوامل سرطان‌زا چه هستند؟
عامل سرطان‌زا هر ماده، پدیده یا ارگانیسمی است که بالقوه بتواند باعث ایجاد سرطان شود. برخی از عوامل سرطان‌زا مانند اشعه ماوراء بنفش نور خورشید به طور طبیعی ایجاد می‌شوند. برخی دیگر از منابع مصنوعی مانند دود سیگار سرچشمه می‌گیرند.
بیشتر مواد سرطان‌زا با ایجاد جهش در DNA سلول باعث ایجاد سرطان می‌شوند. عوامل سرطان‌زای مختلف می‌توانند انواع مختلفی از سرطان را ایجاد کنند.
بیشتر مواد سرطان‌زا با ایجاد جهش در DNA سلول باعث ایجاد سرطان می‌شوند
عوامل سرطان‌زا لزوماً هر بار که کسی در معرض آنها قرار می‌گیرد باعث ایجاد سرطان نمی‌شوند. با این حال، قرار گرفتن در معرض یک عامل سرطان‌زا می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های خاص را در فرد افزایش دهد.
محققان عوامل سرطان‌زا را به سه دسته اصلی تقسیم می‌کنند. این شامل:
این بخش به نمونه‌های رایج عوامل سرطان‌زا که توسط IARC و NTP فراهم شده‌اند نگاهی می‌اندازیم.
هر دو سازمان IARC و NTP مشروبات الکلی را به عنوان مواد سرطان‌زا طبقه‌بندی می‌کنند. به گفته IARC، نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند باعث سرطان‌های متعدد از جمله سرطان دهان، سرطان روده بزرگ، سرطان کبد و غیره شوند.
آزبست توسط IARC به عنوان عامل مزوتلیوما (Mesothelioma)، نوعی سرطان تهاجمی، و سرطان معده، روده بزرگ، ریه و تخمدان شناخته شده است. NTP همچنین آزبست را به عنوان یک ماده سرطان‌زا طبقه‌بندی می‌کند.
طبق لیست NTP، دود اگزوز گازوئیل به عنوان مواد سرطان‌زا شناخته شده هستند. IARC بیان می‌کند که دود اگزوز موتور ممکن است باعث سرطان مثانه شود.
بر اساس گزارش IARC، فرمالدئید می‌تواند انواع مختلفی از سرطان خون را ایجاد کند.
طبق گزارش IARC، مصرف گوشت فرآوری‌شده خطر ابتلا به سرطان راست‌روده و روده بزرگ را افزایش می‌دهد. همچنین ممکن است باعث سرطان معده شود. گوشت‌های فرآوری‌شده هر نوع فرآورده‌های گوشتی هستند که تولیدکنندگان آن را با دود کردن، افزودنی‌های مصنوعی و یا افزودن مواد نگهدارنده شیمیایی نگهداری می‌کنند. نمونه‌هایی از گوشت‌های فرآوری‌شده عبارتند از:
• گوشت گاو خشک و شور (گوشت بدون چربی است که به صورت نوار بریده و خشک می‌شود. به طور معمول، این روش فرآوری گوشت شامل افزودن نمک برای جلوگیری از رشد باکتری‌ها قبل از اتمام فرآیند خشک شدن گوشت است.)
رادون یک گاز رادیواکتیو است که به طور طبیعی در محیط وجود دارد. هر دو مؤسسه IARC و NTP رادون را به عنوان یک سرطان‌زای شناخته شده برای انسان طبقه‌بندی می‌کنند.
IARC و NTP همه محصولات تنباکو و توتون را به عنوان مواد سرطان‌زا طبقه‌بندی می‌کنند. دود تنباکو و توتون و فرآورده‌های آنها می‌تواند انواع مختلفی از سرطان را ایجاد کنند، از جمله:
همه محصولات تنباکو و توتون به عنوان مواد سرطان‌زا طبقه‌بندی می‌شوند
| با عوارض مختلف سیگار و دخانیات بیشتر آشنا شویم. |
اشعه ماورای‌‍‌بنفش حاصل از دستگاه‌های برنزه کننده (به طور مثال دستگاه‌های موجود در سالن‌های زیبایی و بدنسازی و ... که به منظور تیره کردن پوست استفاده می‌شوند) و جوشکاری می‌تواند باعث سرطان پوست و سرطان چشم شود. تابش اشعه ماورای‌‍‌بنفش از خورشید نیز می‌تواند باعث نوعی سرطان به نام ملانوم (Melanoma) که نوع بسیار خطرناکی از سرطان پوست است، شود.
پانزدهمین گزارش NTP در مورد مواد سرطان‌زا، 256 ماده را فهرست می‌کند که سرطان‌زا شناخته شده یا احتمالاً سرطان‌زا هستند.IARC 215 عامل را به عنوان سرطان‌زای شناخته‌شده یا احتمالی طبقه‌بندی می‌کند. مثال‌های زیر ممکن است در IARC، NTP یا هر دو وجود داشته باشد. برخی از نمونه‌های سرطان‌زا عبارتند از:
بسیاری از افراد به دلیل شغل‌شان به طور مرتب با عوامل سرطان‌زا در تماس هستند. برخی از مشاغل می‌توانند فرد را بیش از حد معمول در معرض این عوامل قرار دهند. این مشاغل شامل آتش‌نشانان، نقاشان، کارگران شاغل در محیط‌های آلوده به انواع مختلفی از بخارهای شیمیایی و سایر افرادی است که در محیط‌های صنعتی و تولیدی کار می‌کنند می‌باشد.
قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا در محل کار می‌تواند مضرتر از قرار گرفتن در معرض روزانه باشد. این به این دلیل است که فردی که با مواد سرطان‌زا کار می‌کند ممکن است به طور منظم با آنها تماس داشته باشد که ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
آژانس ثبت مواد سمی و بیماری (Agency for Toxic Substance and Disease Registry) سرطان‌های زیر را با مواد سرطان‌زا در محل کار مرتبط می‌کند.
سرطان | مواد، مشاغل یا فرآیندهای سرطانی |
مثانه | تولید آلومینیوم، صنعت لاستیک، صنعت چرم، 4-aminobiphenyl، بنزیدین |
حنجره | آزبست، گاز خردل، ایزوپروپیل الکل |
لب | نور خورشید |
کبد | آرسنیک، وینیل کلرید |
ریه | آزبست، آرسنیک، دود زغال سنگ، مواد ریخته‌گری، پالایش نیکل، کادمیوم، دودهای کوره کک، گاز رادون، دوده، قطران، و انواع روغن، سیلیس |
لنفاوی و خونساز | اتیلن اکسید، سموم علف‌کش، بنزن، اشعه ایکس |
مزوتلیوما | آزبست |
حفره بینی و سینوس‌ها | ایزوپروپیل الکل، گاز خردل، پالایش نیکل، فرمالدئید، خاک اره، ذرات گرد چرم |
حلق | فرمالدئید، گاز خردل |
پوست | آرسنیک، قطران زغال سنگ، روغن‌های معدنی، نور خورشید |
سارکوم بافت نرم | کلروفنول‌ها، کلروفنوکسیل، سموم علف‌کش |
| با برخی باورهای اشتباه درباره سرطان ریه آشنا شویم. |
در محل کار باید مقررات قانونی حفاظت در برابر عوامل سرطان‌زا از سوی کارفرما جهت کلیه کارکنان مطابق قوانین و مقررات قانونی مد نظر قرار گیرد. اقدامات ایمنی لازم تهیه وسایل حفاظتی و تهیه دستورالعمل‌های لازم و نظارت بر اجرای آنها را در بر می‌گیرد.
کارکنان همچنین می‌توانند اقداماتی را برای محدود کردن قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا در خارج از محل کار انجام دهند. این شامل:
این بخش به برخی از سوالات متداول در مورد مواد سرطان‌زا پاسخ می‌دهد.
IARC مواد سرطان‌زا را بسته به سطح خطر آنها به گروه‌های 1 تا 3 تقسیم می‌کند.
گروه | شرح گروه | تعداد عوامل |
1 | شناخته شده است که باعث سرطان در انسان می‌شود | 122 |
2A | احتمالاً باعث سرطان در انسان می‌شود | 93 |
2B | امکان دارد باعث ایجاد سرطان در انسان بشود | 319 |
3 | محققان قادر به طبقه‌بندی سرطان‌زایی آن در انسان نیستند | 501 |
نه IARC و نه NTP نیکوتین را به تنهایی به عنوان سرطان‌زای شناخته شده یا احتمالی فهرست نمی‌کنند. با این حال، هر دو N-Nitrosonornicotine (NNN)، یک مشتق نیکوتین، را به عنوان یک ماده سرطان‌زا می‌شناسند. NNN در انواع محصولات توتون و تنباکو وجود دارد.
با این وصف یک مطالعه در سال 2015 شواهدی را نشان داد که نیکوتین ممکن است سرطان‌زا باشد. نویسندگان پیشنهاد کردند که این ماده ممکن است باعث نوعی آسیب DNA شود که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
از آنجایی که تلفن‌های همراه امواجی از خود ساطع می‌کنند، بسیاری از مردم نگران هستند که استفاده از آنها باعث سرطان شود. با این حال، با توجه به موسسه ملی سرطان (National Cancer Institute) در آمریکا، شواهد فعلی نشان می‌دهد که استفاده از تلفن همراه باعث ایجاد هیچ نوع سرطان در انسان نمی‌شود.
عوامل سرطان‌زا هر ماده یا عاملی است که بالقوه می‌تواند باعث ایجاد سرطان شود. عوامل سرطان‌زای رایج عبارتند از الکل، تنباکو، گوشت‌های فرآوری‌شده، اشعه ماوراء بنفش، رادون و آزبست.
برخی از افراد ممکن است در محل کار خود با مواد سرطان‌زا در تماس باشند. با این حال، کارفرمایان باید اقداماتی را برای محافظت از کارکنان در برابر قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان‌زا انجام دهند.
یک فرد همچنین می‌تواند در زندگی روزمره در معرض مواد سرطان‌زا قرار گیرد که بایستی آن را کاهش دهد. ترک سیگار، پرهیز از الکل و پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و مغذی می‌تواند به جلوگیری از قرار گرفتن در معرض عوامل سرطان‌زا و کاهش خطر ابتلا به سرطان کمک کند.
| با راه‌هایی ساده برای حفظ سلامت ریه‌ها آشنا شویم. |
Last medically reviewed on September 26, 2022
https://www.medicalnewstoday.com/articles/what-is-a-carcinogen
