وقتی سیاهرگ‌های ریز در ریه ضخیم یا باریک شده، بسته یا تخریب شوند، خون نمی‌تواند به راحتی از مسیر ریه عبور کند. در نتیجه فشار خون در ریه‌ها بالا رفته و شرایط برای ابتلا به فشار خون بالای ریوی ایجاد میشود. فشار خون بالای ریوی نوعی از فشار خون است که بر مویرگ‌های ریه و سمت راست قلب اثر می‌گذارد.
سمت راست شکل ریه و قلب در حالت عادی و سمت چپ ریه و قلب در حالت فشار خون بالای ریوی
| آیا به نحوه عملکرد دستگاه تنفس آگاه هستید؟ |
برای فهم بهتر موضوع ابتدا به تشریح روند گردش خون بین قلب و ریه می‌پردازیم. قلب ما دارای دو حفره بالایی (دهلیز) و دو حفره پائینی (بطن) می‌باشد. خون حاوی اکسیژن از ریه‌ها وارد دهلیز سمت چپ قلب میشود و از طریق بطن چپ به تمام بدن پمپ میکند. از آنجایی که سمت چپ قلب باید خون را به تمامی بدن برساند بنابراین باید فشار بیشتری ایجاد کرده و نیروی بیشتری برای انتقال خون به کار بگیرد. وقتی فشار خون خیلی بالا باشد فشار خون سیستمی یا به طور مختصر فشار خون بالا نامیده میشود.
چگونگی جریان خون در قلب و ریه‌ها
بعد از آنکه خون اکسیژن را به بافت‌های بدن رساند حالا نوبت برگشت خون به ریه‌ها برای دریافت مجدد اکسیژن است. این بار خون وارد دهلیز سمت راست قلب شده و سپس از طریق بطن سمت راست قلب به ریه‌ها پمپ و در شبکه گسترده ای از رگها در ریه توزیع میشود. در ریه‌ها کربن دی‌اکسید را دفع و اکسیژن جذب خون می‌گردد. این چرخه خون به صورت مداوم در طول حیات ما ادامه دارد. اما در قسمت پمپاژ خون به ریه‌ها نیاز به فشار زیادی نیست چون ریه‌ها در مجاورت قلب هستند. بنابر این قسمت راست قلب نسبت به قسمت چپ قلب در فشار پائین‌تری کار میکند. به این فشار فشار خون ریوی گفته میشود. وقتی این فشار خیلی بالا برود به آن فشار خون بالای ریوی گفته میشود.
گردش خون در قلب، ریه و سایر اندام ها
ممکن است شما اصطلاح‌های فشار خون بالای ریوی یا فشار خون بالای شریان‌های ریوی را شنیده باشید. هر دو به این معنی هستند که فشار روی قسمت راست قلب بیشتر از حد معمول (نرمال) است. فشار خون بالای ریوی به این معنی است که فشار بر روی قسمت راست قلب خیلی زیاد است و دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد. این فشار بالا می‌تواند به دلایلی نظیر، بیماریهای مزمن قلبی، ریوی یا لخته خون در رگ‌های ریوی یا ضعف قسمت چپ قلب باشد. این نوع فشار خون بالای ریوی از نوع ثانویه است ولی همچنان به آن فشار خون بالای ریوی یا (Pulmonary Hypertension: PH) گفته میشود. فشار خون بالای ریوی از نوع اولیه (Pulmonary Arterial Hypertension: PAH) وقتی رخ می دهد که رگ‌های خونی در ریه‌ها به صورت مستقیم درگیر شده و تنگ یا ضخیم شوند. بنابر این فشار در سمت راست قلب برای پمپاژ خون به این رگها بیشتر می شود. در فشار خون بالای ریوی فشاری که سمت راست قلب برای پمپاژ خون ایجاد می کند معمولاً بیشتر از فشار مورد نیاز در بیمارانی است که فشار خون بالای ریوی ثانویه دارند.
در فشار خون بالای ریوی شریان‌ها به حدی باریک می‌شوند که نمی‌توانند مقدار خونی که باید از طریق ریه‌ها جریان یابد را تأمین کنند و این باعث میشود تا: خون باقیمانده در رگها باعث پس زدن خون به قلب شود؛ فشار مورد نیاز از طرف راست قلب برای تأمین خون در ریه‌ها افزایش یابد؛ سمت راست قلب دچار خستگی و فشار بیشتری گردد. اگر این افزایش فشار درمان نگردد از قسمت راست قلب کار زیادی گرفته میشود و باعث ضعیف شدن یا فرسودگی شده و حتی ممکن است از کار نیز بیفتد. از آنجایی که خون نیز به سختی به ریه‌ها می‌رسد سطح اکسیژن خون نیز پایینتر از حد معمول می‌آید و این موضوع نه تنها به قلب فشار می‌آورد بلکه اکسیژن رسانی به مغز را نیز کاهش می‌دهد.
فشار خون بالای ریوی ممکن است در مراحل ابتدایی علائمی از خود نشان ندهد و پس از مدتی احساس تنگی نفس بروز کند. ممکن است همراه با احساس خستگی غیرمعمول، سرگیجه و عدم تعادل یا حتی بیهوشی ناگهانی باشد. اِدِم یا تورم در ناحیه پاها و مچ پا نیز در فشار خون بالای ریوی معمول است و حتی می‌تواند به ناحیه شکمی کشیده شود. کبود شدن رنگ لب‌ها و انگشت‌ها نیز محتمل است. ممکن است درد در ناحیه قفسه سینه نیز احساس شود که با حمله قلبی نیز اشتباه گرفته شود. احساس تپش قبل نیز می‌تواند رخ دهد. سطح اکسیژن خون نیز می‌تواند به شدت کاهش یابد.
از آنجایی که فشار خون بالای ریوی از علل مختلفی نشأت می‌گیرد درمان های مختلفی هم برای آن انجام میشود. بنابراین لازم است تا بیمار با دقت علائم خود را برای پزشک توضیح دهد و از جمله دقت کند که کدام یک از این موارد را دارد: تنگی نفس، گیجی، احساسی شبیه به غش کردن، غش کردن، درد در قفسه سینه، تپش قلب، افزایش تورم در ناحیه پاها یا شکم، کبود شدن رنگ لب‌ها و انگشت‌ها.
کبود شدن انگشتان بر اثر کمبود اکسیژن
تشخیص فشار خون بالای ریوی اغلب دشوار است و ممکن است به انجام چندین اقدام جهت تشخیص نیاز باشد. فشار خون بالای ریوی می‌تواند از برخی علل شناخته شده مثل علل وراثتی یا برخی علل ناشناخته ناشی شود. علل شناخته شده فشار خون بالای ریوی عبارتند از:
فشار خون بالای ریوی بیماری بسیار جدی است که تا این زمان درمان قطعی برای آن وجود ندارد ولی برخی اقدامات درمانی برای آن وجود دارد. مهمترین کار تشخیص در مراحل اولیه و درمان برای جلوگیری از پیشرفت آن است.
درمان بیماری ممکن است شامل مصرف داروهای خوراکی، داروهای استنشاقی یا داروهای وریدی یا زیرجلدی باشد. این داروها برای باز نگهداشتن رگ‌های خونی در ریه‌ها، بهبود جریان خون در ریه‌ها و کاهش فشار بر قلب می‌باشد. بیشتر بیماران با فشار خون بالای ریوی نیازمند دریافت داروهایی هستند که حجم مایعات اضافی بدن را از طریق ادرار کاهش دهد. ممکن است در صورت پائین بودن سطح اکسیژن خون به دریافت اکسیژن بیشتر نیز نیاز باشد. علاوه بر آن انجام برخی کارهای توانبخشی برای تنفس بهتر و مؤثرتر نیز می‌تواند مفید باشد.
| تمرین‌های تنفسی می‌تواند به تنفس بهتر و اثربخش‌تر منجر شود. |
American Thoracic Society و Mayo Clinic
