پنوموتوراکس یا فروپاشی ریه، علل و درمان
پنوموتوراکس (Pneumothorax) به معنی فروپاشی ریه است. پنوموتوراکس زمانی رخ می‌دهد که هوا به فضای بین ریه و دیواره قفسه سینه نشت می‌کند. این هوا از بیرون به ریه فشار وارد کرده و باعث فروپاشی آن می‌شود. پنوموتوراکس ممکن است باعث فروپاشی کامل ریه یا فقط بخشی از آن شود.
علل پنوموتوراکس
پنوموتوراکس می‌تواند بر اثر عوامل زیر ایجاد شود:
- آسیب به قفسه سینه: هرگونه ضربهٔ شدید یا نفوذی به قفسه سینه می‌تواند باعث فروپاشی ریه شود. این آسیب‌ها ممکن است در اثر تصادفات رانندگی، درگیری‌های فیزیکی یا به‌صورت ناخواسته در حین انجام اقدامات پزشکی مانند وارد کردن سوزن به قفسه سینه رخ دهند.
- بیماریهای ریوی: بافت ریه‌ای که دچار آسیب شده باشد، بیشتر در معرض فروپاشی است. آسیب ریوی می‌تواند در اثر بیماریهای زمینه‌ای مختلفی از جمله بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، فیبروز سیستیک، سرطان ریه یا ذات‌الریه (پنومونی) ایجاد شود. برخی بیماریهای دیگر ریه نیز ممکن باعث ایجاد کیست‌های هوایی نازک و گرد در بافت ریه می‌شوند که ممکن است پاره شده و منجر به پنوموتوراکس شوند.
- ترکیدن تاول‌های هوایی: تاول‌های کوچک هوایی ممکن است در بالای ریه‌ها ایجاد شوند. گاهی این تاول‌ها پاره می‌شوند و هوا به فضای اطراف ریه نشت می‌کند.
- تهویه مکانیکی: در افرادی که نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی دارند، ممکن است نوع شدیدتری از پنوموتوراکس رخ دهد. در این شرایط، دستگاه تنفس می‌تواند باعث عدم تعادل فشار هوا در قفسه سینه شود و ریه به‌طور کامل فروبپاشد.
انواع پنوموتوراکس و علت‌ها
پنوموتوراکس انواع مختلفی دارد و می‌تواند به دلایل گوناگونی ایجاد شود:
این نوع پنوموتوراکس به‌صورت ناگهانی و بدون هیچ عامل خارجی (مانند ضربه یا اقدام پزشکی) رخ می‌دهد.
- پنوموتوراکس خودبه‌خودی اولیه
شایع‌ترین نوع پنوموتوراکس است و معمولاً در افراد جوان (از جمله کودکان) که سابقه بیماری ریوی ندارند دیده می‌شود. علت دقیق آن مشخص نیست، اما سیگار کشیدن خطر آن را افزایش می‌دهد و در مردان بلندقد و لاغر بیشتر دیده می‌شود.
- پنوموتوراکس خودبه‌خودی ثانویه
در افرادی که دارای بیماریهای زمینه‌ای ریه هستند رخ می‌دهد، مانند بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)، آسم، ذات‌الریه (پنومونی)، سل و فیبروز سیستیک. این بیماری‌ها می‌توانند لبه ریه را ضعیف کنند و احتمال پارگی و نشت هوا را افزایش دهند.
این نوع پنوموتوراکس در اثر ضربه یا آسیب ایجاد می‌شود، از جمله تصادف رانندگی، شکستگی دنده، زخم ناشی از جسم تیز (مانند چاقو). همچنین ممکن است به‌عنوان عارضه جانبی برخی اقدامات پزشکی (مانند نمونه‌برداری یا وارد کردن سوزن به قفسه سینه) اتفاق بیفتد.
عوامل خطر پنوموتوراکس
- احتمال بروز پنوموتوراکس در مردان بسیار بیشتر از زنان است.
- پنوموتوراکس ناشی از ترکیدن تاول‌های هوایی بیشتر در افراد بین ۲۰ تا ۴۰ سال رخ می‌دهد، به‌ویژه اگر فرد بلندقد و کم‌وزن باشد.
- بیماریهای زمینه‌ای ریه یا استفاده از تهویه مکانیکی می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند.
- سیگار کشیدن: خطر پنوموتوراکس با مدت زمان و تعداد سیگار مصرفی افزایش می‌یابد، حتی در غیاب آمفیزم.
- ژنتیک: برخی انواع پنوموتوراکس ممکن است در خانواده‌ها ارثی باشند.
- سابقه پنوموتوراکس: افرادی که قبلاً دچار پنوموتوراکس شده‌اند، در معرض خطر بالاتری برای بروز مجدد آن هستند.
علائم پنوموتوراکس
- درد ناگهانی، تیز و خنجری در یک سمت قفسه سینه که با نفس کشیدن بدتر می‌شود
- تنگی نفس
- سرفه
- علائم پنوموتوراکس فشاری (نوع شدید و تهدیدکننده زندگی)
پریشانی شدید، ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی)، دشواری در تنفس، تنفس سریع و سطحی، کبودی لب‌ها و پوست (سیانوز)، تعریق، فشار خون پایین
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
علائم پنوموتوراکس می‌توانند ناشی از مشکلات مختلفی در سلامت باشند و برخی از آن‌ها ممکن است تهدیدکننده زندگی باشند؛ بنابراین لازم است به پزشک مراجعه کنید.
اگر درد قفسه سینه شدید است یا تنفس شما به‌طور فزاینده‌ای دشوار می‌شود، فوراً به اورژانس مراجعه کنید یا کمک پزشکی اضطراری دریافت نمایید.
تشخیص پنوموتوراکس
- پرسش درباره علائم و معاینه فیزیکی توسط پزشک
- گوش دادن به صدای ریه‌ها با استتوسکوپ
- عکس قفسه سینه (X-ray)
- در برخی موارد، سی‌تی‌اسکن (CT scan) یا سونوگرافی قفسه سینه ممکن است نیاز باشد
تصویر رادیوگرافی قفسه سینه نشان‌دهنده پنوموتوراکس بزرگ در سمت راست همراه با فروپاشی ریه می‌باشد.
درمان پنوموتوراکس
هدف اصلی درمان، کاهش فشار روی ریه است تا ریه بتواند دوباره باز شود. همچنین بسته به علت و شدت، هدف دوم ممکن است پیشگیری از عود مجدد پنوموتوراکس باشد.
روش‌های درمان
- نظارت و مراقبت
در پنوموتوراکس خودبه‌خودی اولیه با علائم خفیف، ممکن است درمان خاصی نیاز نباشد و بیماری خودبه‌خود طی ۷ تا ۱۴ روز بهبود یابد. پزشک ممکن است نظارت در بیمارستان، استفاده از اکسیژن و داروهای مسکن را توصیه کند و عکس قفسه سینه تکراری را برنامه‌ریزی نماید.
- کشیدن هوا با سوزن
سوزن توخالی همراه با کاتتر بین دنده‌ها وارد فضای هوایی می‌شود و با سرنگ هوای اضافی مکیده می‌شود. کاتتر ممکن است چند ساعت یا روزها باقی بماند.
- قرار دادن لوله قفسه سینه
لوله‌ای انعطاف‌پذیر وارد فضای هوایی شده و معمولاً به شیر یک‌طرفه متصل می‌شود که هوا را به‌طور مداوم خارج می‌کند تا ریه باز شود.
آسپیریشن با کاتتر شامل قرار دادن یک لوله نازک در دیواره قفسه سینه است. یک سرنگ بزرگ به این لوله وصل می‌شود تا هوا را از فضای جنب (پلور) بیرون بکشد.
- ترمیم غیرجراحی
- استفاده از ماده‌ای برای تحریک بافت‌های اطراف ریه تا به هم بچسبند (Pleurodesis)
- تزریق خون خود بیمار به داخل لوله قفسه سینه برای بستن نشت
- استفاده از برونکوسکوپ برای مشاهده ریه و قرار دادن شیر یک‌طرفه جهت باز شدن ریه و بهبود نشت هوا
- جراحی
در مواردی که سایر روش‌ها موثر نباشند، جراحی لازم است. جراحی معمولاً با برش‌های کوچک و استفاده از دوربین فیبر نوری و ابزارهای دقیق انجام می‌شود. جراح نشت یا تاول هوایی را می‌بندد. در موارد نادر، برش بزرگ‌تری بین دنده‌ها برای دسترسی بهتر به نشت‌های متعدد یا بزرگ انجام می‌شود.
مراقبت‌های ادامه‌دار پس از درمان
- اجتناب از فعالیت‌هایی که فشار اضافی به ریه‌ها وارد می‌کنند مانند پرواز با هواپیما، غواصی (اسکوبا) و نواختن سازهای بادی
- مشورت با پزشک درباره مدت و نوع محدودیت‌های فعالیت
- حضور منظم در ویزیت‌های پیگیری برای کنترل روند بهبودی
پیشگیری از پنوموتوراکس
- ترک سیگار و ویپ می‌تواند احتمال عود را کاهش دهد
- تغییرات فشار هوا ممکن است باعث عود شود؛ بنابراین پیش از سفر هوایی یا رفتن به ارتفاعات بالا با پزشک مشورت کنید
- افرادی که سابقه پنوموتوراکس دارند، معمولاً از شیرجه زدن در آب‌های عمیق منع می‌شوند
- انجام پلورودز (Pleurodesis) برای چسباندن ریه به دیواره قفسه سینه در موارد مستعد عود
منبع
https://www.healthdirect.gov.au/pneumothorax
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pneumothorax/symptoms-causes/syc-20350367
