مقدمه

سه راه رایج در مواجهه شغلی با مواد سمی عبارتند از استنشاق، بلع و جذب. سیستم تنفسی سریع‌ترین و سرراست‌ترین مسیر ورود را فراهم می‌کند که می‌توان آن را به ارتباط مستقیم دستگاه تنفسی با سیستم گردش خون نسبت داد. اثرات مخرب سلامتی دستگاه تنفس در مواجهه با استنشاق مواد خطرناک می‌تواند بلافاصله‌، در کوتاه‌مدت یا درازمدت ظاهر شود. بلع می‌تواند با تماس دست به دهان (به عنوان مثال سیگار کشیدن) اتفاق بیفتد و جذب نیز از طریق پوست صورت می‌گیرد.

هنگام تصمیم‌گیری در مورد حفاظت تنفسی مناسب، نوع آلودگی هوا باید در نظر گرفته شود. ممکن است در حین کار با یکی تا تعدادی از انواع آلاینده‌های موجود در هوا مواجه شوید.

10 خطر رایج در محیط‌های کاری

آلاینده‌ها و مخاطرات در فضای اطراف در محیط کار

مواد هوابرد را می‌توان به دسته‌های عمده زیر طبقه‌بندی کرد:

• گاز - یک سیال معمولی بدون شکل که می‌تواند فضای یک محفظه را اشغال کند و تنها با اثر ترکیبی افزایش فشار و کاهش دما می‌تواند به حالت مایع یا جامد تبدیل شود. نمونه‌هایی از گازها عبارتند از ازن، کربن دی‌اکسید، کربن مونوکسید و کلر.
• بخار - شکل گازی یک ماده که معمولاً در حالت جامد یا مایع است و می‌توان آن را با افزایش فشار یا کاهش دما به این حالت‌ها تغییر داد. بخارات می توانند در حالت گازی به ماده‌ای که معمولاً در دمای اتاق جامد یا مایع است، نفوذ کند. نمونه هایی از بخارات عبارتند از متیلن کلرید، تولوئن و الکل‌های معدنی.
• گرد و غبار - ذرات معلق تولید شده از فرآیندهای نفوذی مانند سنگ‌زنی، انفجار، یا اختلاط. نمونه‌هایی از غبارها، گردو غبار معادن و کارخانجات فرآوری معدنی، کشاورزی و باغبانی، صنایع چوب و غبار سیلیس هستند.
• مه - پراکندگی ذرات مایع مرئی، قطرات مایع معلق که در اثر تراکم از حالت گازی به حالت مایع یا شکستن مایع به حالت پراکنده، مانند پاشیدن، کف کردن، یا اتمیزه شدن ایجاد می‌شود. نمونه‌هایی از آنها مه رنگ و مه روغن که در سالن‌های رنگ خودروسازی‌ها و تعمیرگاه‌ها وجود دارند.
• دود - ذرات جامد تولید شده از تراکم مواد تبخیر شده، عموماً پس از تبخیر از فلزات مذاب. نمونه‌هایی از فرآیندهای تولید دود عبارتند از جوشکاری، لحیم‌کاری و ذوب فلزات. برای نمونه‌‌هایی از بخارات نیز می‌توان به سرب، روی و آهن اشاره نمود.
• الیاف - الیاف ذرات جامد با نسبت طول به عرض 3:1 هستند. الیاف را می‌توان در محصولات عایق یافت. نمونه‌هایی از الیاف آزبست و فایبرگلاس هستند.

تنوع آلاینده‌های محیطی و مواد خطرناک برای دستگاه تنفس بسیار زیاد است

محرک‌ها (Irritants)

عوامل سمی را نیز می‌توان بر اساس اثرات سلامتی که ایجاد می‌کنند طبقه‌بندی کرد. این نوع مواد شیمیایی را می‌توان به عنوان محرک یا خفقان‌آور طبقه‌بندی کرد. محرک‌ها در عمل خورنده هستند و می‌توانند باعث التهاب غشاهای مخاطی شوند. آنها همچنین می‌توانند تغییراتی را در فرآیند تنفسی مانند افزایش مقاومت در برابر جریان هوا تحریک کنند.

محرک‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. اولیه و ثانویه:

• محرک‌های اولیه - بر دستگاه تنفسی فوقانی تأثیر می‌گذارند و غیر سمی هستند که در کوتاه مدت یا در میزان کم مشکلی برای سلامت سیستمیک ایجاد نمی‌کنند. (غیر سمی بودن به معنای غیر خطرناک بودن نیست. خطرات این مواد می‌تواند در طول زمان اثرات خود را نشان داده و حتی سلامتی کلی فرد را تهدید کند.)

مثال‌ها: اسید کلریدریک (HCl)، دی‌اکسید گوگرد (SO₂) و آمونیاک (NH₃)

• محرک‌های ثانویه - به دلیل جذب در بافت ریه باعث تحریک اولیه مخاط می‌شوند و اثرات سیستمیک سمی ایجاد می‌کند.

مثال‌ها: کلر (Cl₂)، برم (Br₂) و ازن (O₃) بر روی ناحیه فوقانی و تحتانی دستگاه تنفسی تأثیر می‌گذارد در حالی که دی‌اکسید نیتروژن (NO₂)، فسژن (COCl₂) و تری‌کلرید آرسنیک بر نواحی انتهایی دستگاه تنفسی، ریه، تأثیر می‌گذارد.

گازهای خفه‌کننده

خفقان‌آورها موادی هستند که قابلیت محروم کردن بافت‌های زنده را از اکسیژن دارند و به دو دسته ساده و شیمیایی طبقه‌بندی می‌شوند.

• خفقان‌آورهای ساده - معمولاً از نظر فیزیولوژیکی گازهای بی‌اثر هستند که با تجمع در مقادیر کافی برای جلوگیری از اکسیژن کافی به بافت‌های بدن عمل می‌کنند. خفگی اغلب در فضاهای محدود و سایر اشکال ورود این گازها به عروق همراه است.

o مثال‌ها: استیلن (C₂H₂)، کربن دی‌اکسید (CO₂)، اتان (CH₂)، متان (CH₄)، هلیوم (He)، هیدروژن (H₂) و نیتروژن (N₂).

• خفقان‌آورهای شیمیایی – می‌توانند از طریق عملکرد سمی فردی یا منحصر به فرد خود، بدن را در استفاده از اکسیژن ناتوان کنند.

o مثال‌ها: کربن مونوکسید (CO)، هیدروژن سیانید (HCN) و هیدروژن سولفید (H₂S)

کربن مونوکسید با هموگلوبین ترکیب می‌شود و کربوکسی هموگلوبین (COHb) را تشکیل می‌دهد که در انتقال اکسیژن به بافت‌ها و حذف CO₂ از بافت‌ها اختلال ایجاد می‌کند.

الیاف

آلاینده‌های موجود در محل کار می‌توانند به صورت الیاف نیز باشند. این عوامل در صورت وجود در غلظت‌های بالا می‌توانند باعث فیبروز یا اسکار و یا سرطان در بافت ریه شوند. این تغییرات در مدت زمان طولانی بسته به نوع فیبر رخ می‌دهد. نمونه‌هایی از این عوامل عبارتند از: سیلیس، آزبست و غبار زغال سنگ.

حساس‌کننده‌ها (Sensitizers)

یکی دیگر از خطرات بالقوه محل کار، حساس‌کننده‌ها هستند. این مواد باعث ایجاد واکنش آلرژیک در افراد مستعد می‌شوند. مواد شیمیایی به نام هیستامین در پاسخ به قرار گرفتن در معرض این مواد در بدن آزاد می‌شود. علائم می‌تواند شامل انقباض مجرای تنفسی و مشکل در تنفس باشد.

نمونه‌هایی از عوامل حساس‌کننده عبارتند از: تولوئن-2 (Toluene-2)، 4-دی ایزوسیانات (4-Di-Isocyanate) و متیلن بیسفنیل ایزوسیانات (Methylene Bisphenyl Isocyanate).

کمبود اکسیژن در فضای اطراف

در ارزیابی هر گونه مشکل حفاظت تنفسی، وجود یا کمبود اکسیژن از اهمیت بالایی برخوردار است. فضاهای محدود ممکن است دارای کمبود اکسیژن یا اتمسفر غنی از اکسیژن باشند و هرگز نباید بدون آموزش مناسب و نظارت بر کیفیت هوا از نظر اکسیژن وارد آنها شد.

جدول ارزیابی اکسیژن موجود در هوای اطراف

نتیجه‌گیری

حفظ سلامت دستگاه تنفس از ضروری‌ترین کارهایی است که به مراقبت دائمی در همه شرایط زمانی و مکانی نیاز دارد. یکی از شرایطی که می‌تواند مخاطرات جدی برای سلامتی این ارگان حیاتی ایجاد کند شرایط ناسالم محیط کار است. ایجاد محیط کاری سالم و عاری از هرگونه مخاطرات ایمنی و بهداشتی و استفاده از تجهیزات مناسب و فرایندهای کمتر آلاینده و تهویه مناسب هوای فضاهای سربسته از جمله ضرورت‌هایی است که هر کارفرمایی موظف به تمهید آن می‌باشد. بدیهی است که در صورت عدم امکان عاری‌سازی محیط کار از شرایط تهدید‌کننده سلامتی کارکنان و نصب علائم هشداردهنده در محیط‌های آلوده، لازم است تا ضمن آموزش‌های لازم به کارکنان و الزام آنها به رعایت دستورالعمل‌های حفاظتی توسط کارکنان در محیط کار و استفاده از تجهیزات ایمنی با تأمین وسایل حفاظت فردی و جمعی مناسب سلامتی کارکنان در محیط کار تضمین گردد.

نصب علائم هشداردهنده و استفاده از ماسک در فضاهای مخاطره‌آمیز تنفسی الزامی است

استفاده از ماسک‌های متناسب با عوامل آلاینده هوای محیط و لباس مناسب جهت پیشگیری از نفوذ گازهای آلاینده از طریق پوست و تجهیزات امدادی مناسب نظیر کپسول‌های هوای سالم در محیط کار و در دسترس کارکنان حائز اهمیت ویژه است.

منبع

https://research.columbia.edu/potential-workplace-respiratory-hazards