ذات‌الریه یا پنومونی، تشخیص و درمان

بررسی اجمالی

پنومونی یا ذات‌الریه عفونتی است که بیشتر در زمانی اتفاق می‌افتد که نقص در دفاع طبیعی بدن به میکروب‌ها اجازه نفوذ و تکثیر در ریه‌ها را می‌دهد. برای از بین بردن ارگانیسم‌های مهاجم، گلبول‌های سفید خون به سرعت جمع می‌شوند. آنها همراه با باکتری‌ها و قارچ‌ها، کیسه‌های هوای داخل ریه‌های شما (آلوئول‌ها) را پر می‌کنند. در این صورت ممکن است تنفس مشکل شود. یکی از نشانه‌های کلاسیک ذات‌الریه باکتریایی، سرفه‌ای است که خلط غلیظ، خونی یا مایل به سبز متمایل به زرد همراه با چرک تولید می‌کند.

ذات‌الریه یا پنومونی بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که نقص در دفاع طبیعی بدن به میکروب‌ها اجازه نفوذ و تکثیر در ریه‌ها را می‌دهد

علائم

علائم و نشانه‌های ذات‌الریه بسته به عواملی مانند نوع میکروب عامل عفونت، سن و سلامت کلی شما از خفیف تا شدید متفاوت است. علائم و نشانه‌های خفیف اغلب شبیه علائم سرماخوردگی یا آنفولانزا هستند، اما زمان طولانی‌تری برای بهبودی نیاز دارد.

علائم و نشانه‌های پنومونی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• درد قفسه سینه هنگام نفس کشیدن یا سرفه کردن
• سردرگمی یا تغییرات در آگاهی ذهنی (در بزرگسالان ۶۵ سال و بالاتر)
• سرفه که ممکن است خلط ایجاد کند
• خستگی
• تب، تعریق و لرز
• دمای بدن کمتر از حد طبیعی (در بزرگسالان بالای 65 سال و افراد با سیستم ایمنی ضعیف)
• تهوع، استفراغ یا اسهال
• تنگی نفس

نوزادان و نوزادان ممکن است هیچ علامتی از عفونت نشان ندهند. یا ممکن است استفراغ کنند، تب و سرفه داشته باشند، بیقرار یا خسته و بدون انرژی به نظر برسند، یا در تنفس و غذا خوردن مشکل داشته باشند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر مشکل تنفس، درد قفسه سینه، تب مداوم 39 درجه سانتیگراد یا بالاتر، یا سرفه مداوم دارید، به خصوص اگر چرک همراه با سرفه است، به پزشک مراجعه کنید. به ویژه مهم است که افراد در این گروه‌های پرخطر به پزشک مراجعه کنند:

• بزرگسالان بالای 65 سال
• کودکان کمتر از 2 سال با علائم و نشانه‌ها
• افرادی که بیماری زمینه‌ای دارند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند
• افرادی که شیمی درمانی می‌کنند یا داروهایی مصرف می‌کنند که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کند

برای برخی از افراد مسن و افراد مبتلا به نارسایی قلبی یا مشکلات مزمن ریوی، ذات‌الریه می‌تواند به سرعت به یک وضعیت تهدیدکننده زندگی تبدیل شود.

علل

بسیاری از میکروب‌ها می‌توانند باعث ذات‌الریه شوند. شایع‌ترین باکتری‌ها و ویروس‌ها در هوایی که تنفس می‌کنیم وجود دارند. بدن شما معمولاً از آلوده کردن این میکروب‌ها به ریه ها جلوگیری می‌کند. اما گاهی اوقات این میکروب‌ها می‌توانند بر سیستم ایمنی شما غلبه کنند، حتی اگر سلامتی شما به طور کلی خوب باشد. ذات‌الریه بر اساس انواع میکروب‌هایی که باعث آن می‌شوند و محل ابتلا به عفونت‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود.

باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌توانند باعث پنومونی یا ذات‌الریه شوند

 اکتسابی از جامعه

پنومونی اکتسابی از جامعه شایع‌ترین نوع پنومونی است و در خارج از بیمارستان‌ها یا سایر مراکز مراقبت‌های بهداشتی رخ می‌هد. ممکن است ناشی از:

• باکتری‌ها. شایع‌ترین علت پنومونی باکتریایی در ایالات متحده پنومونی استرپتوکوکی است. این نوع ذات‌الریه می‌تواند به خودی خود یا پس از سرماخوردگی یا آنفولانزا رخ دهد. ممکن است یک قسمت (لوب) ریه را تحت تأثیر قرار دهد، وضعیتی به نام پنومونی لوبار (lobar pneumonia).
• ارگانیسم‌های باکتری مانند. پنومونی مایکوپلاسمایی نیز می‌تواند باعث ذات‌الریه شود. معمولاً علائم خفیف‌تری نسبت به سایر انواع پنومونی ایجاد می‌کند. پنومونی راه رفتن (Walking pneumonia) نامی غیر رسمی است که به این نوع ذات‌الریه داده شده است، که معمولاً آنقدر شدید نیست که نیاز به استراحت در بستر داشته باشد.
• قارچ‌ها. این نوع ذات‌الریه در افرادی که مشکلات سلامتی مزمن یا سیستم ایمنی ضعیف دارند و در افرادی که دوزهای زیادی از ارگانیسم‌ها را استنشاق کرده‌اند، بیشتر دیده می‌شود. قارچ‌های ایجادکننده آن را می‌توان در خاک یا مدفوع پرندگان یافت و بسته به موقعیت جغرافیایی متفاوت است.
• ویروس‌ها، از جمله COVID-19. برخی از ویروس‌هایی که باعث سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوند می‌توانند باعث ذات‌الریه شوند. ویروس‌ها شایع ترین علت ذات‌الریه در کودکان زیر 5 سال هستند. پنومونی ویروسی معمولاً خفیف است. اما در برخی موارد ممکن است بسیار جدی شود. کروناویروس 2019 (COVID-19) می‌تواند باعث ذات‌الریه شود که می‌تواند شدید باشد.

پنومونی اکتسابی در بیمارستان

برخی از افراد در طول بستری شدن در بیمارستان به دلیل بیماری دیگری به ذات‌الریه مبتلا می‌شوند. ذات‌الریه اکتسابی در بیمارستان می‌تواند جدی باشد زیرا باکتری‌های ایجادکننده آن ممکن است در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌تر باشند و افرادی که به آن مبتلا می‌شوند قبلاً نیز بیمار بوده‌اند. افرادی که از دستگاه‌های تنفسی (تهویه‌ها) که اغلب در بخش‌های مراقبت‌های ویژه استفاده می‌شوند استفاده می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به این نوع ذات‌الریه هستند.

پنومونی اکتسابی از مراقبت‌های بهداشتی

پنومونی اکتسابی از مراقبت‌های بهداشتی یک عفونت باکتریایی است که در افرادی که در مراکز مراقبت به صورت طولانی مدت زندگی می‌کنند یا در کلینیک‌های سرپایی از جمله مراکز دیالیز کلیه تحت مراقبت قرار می‌گیرند، رخ می‌هد. همانند ذات‌الریه اکتسابی بیمارستانی، پنومونی اکتسابی از مراقبت‌های بهداشتی نیز می‌تواند توسط باکتری‌هایی ایجاد شود که نسبت به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم‌تر هستند.

پنومونی آسپیراسیون

پنومونی آسپیراسیون زمانی رخ می‌هد که غذا، نوشیدنی، استفراغ یا بزاق را به ریه‌های خود وارد می‌شود. اگر چیزی رفلکس طبیعی تهوع شما را مختل کند، مانند آسیب مغزی یا مشکل بلع، یا استفاده بیش از حد از الکل یا مواد مخدر، آسپیراسیون احتمال بیشتری دارد.

در عکس رادیولوژی ناحیه درگیر با پنومونی آسپیراسیون مشخص شده است

عوامل خطر

ذات‌الریه می‌تواند هر کسی را تحت تاثیر قرار دهد. اما دو گروه سنی در بالاترین خطر عبارتند از:

• کودکانی که 2 سال یا کمتر دارند
• افرادی که 65 سال یا بیشتر دارند

سایر عوامل خطر عبارتند از:

• بستری شدن در بیمارستان. اگر بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان بستری باشد، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ذات‌الریه قرار دارد، به‌ویژه اگر از ونتیلاتور یا دستگاه تنفس مصنوعی استفاده می‌کند.
• بیماری مزمن. در صورت ابتلا به آسم، بیماری انسداد مزمن ریه (COPD) یا بیماری قلبی، احتمال ابتلا به ذات‌الریه بیشتر است.
• مصرف دخانیات. سیگار و سایر دخانیات به دفاع طبیعی بدن شما در برابر باکتری‌ها و ویروس‌هایی که باعث ذات‌الریه می‌شوند آسیب می‌رساند.
• سیستم ایمنی ضعیف یا سرکوب شده. افرادی که مبتلا به اچ آی وی/ایدز هستند، پیوند عضو انجام داده‌اند یا شیمی درمانی یا داروهای استروئیدی به صورت طولانی مدت دریافت می‌کنند در معرض خطر هستند.

عوارض

حتی با درمان، برخی از افراد مبتلا به پنومونی، به ویژه آنهایی که در گروه‌های پرخطر هستند، ممکن است با عوارضی مواجه شوند از جمله:

• باکتری در جریان خون (باکتریمی). باکتری‌هایی که از ریه‌های شما وارد جریان خون می‌شوند می‌توانند عفونت را به سایر اندام‌ها منتقل کنند و به طور بالقوه باعث نارسایی اندام‌ها شوند.
• مشکل در تنفس. اگر ذات‌الریه شما شدید است یا بیماری‌های مزمن زمینه‌ای ریه دارید، ممکن است در تنفس اکسیژن کافی مشکل داشته باشید. ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان و استفاده از دستگاه تنفس (تهویه) در حین بهبود ریه داشته باشید.
• تجمع مایع در اطراف ریه‌ها (پلورال افیوژن). ذات‌الریه ممکن است باعث ایجاد مایع در فضای نازک بین لایه‌های بافتی شود که ریه‌ها و حفره قفسه سینه (پلور) را پوشانده است. اگر مایع عفونی شود، ممکن است لازم باشد از طریق گذاشتن لوله قفسه سینه یا با جراحی تخلیه شود.
• آبسه ریه. اگر در حفره‌ای در ریه چرک تجمع کند، آبسه ایجاد می‌شود. آبسه معمولا با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. گاهی اوقات برای برداشتن چرک به جراحی یا تخلیه با یک سوزن یا لوله بلند نیاز است.

پیشگیری

برای کمک به پیشگیری از ذات‌الریه:

• واکسن بزنید. واکسن‌هایی برای جلوگیری از برخی از انواع ذات‌الریه و آنفولانزا در دسترس هستند. در مورد دریافت این واکسن‌ها با پزشک خود صحبت کنید. دستورالعمل‌های واکسیناسیون در طول زمان تغییر می‌کند، بنابراین برای اطمینان از وضعیت واکسیناسیون خود، با پزشک مشورت کنید، حتی اگر به یاد دارید که قبلا واکسن ذات‌الریه دریافت کرده‌اید.
• مطمئن شوید که کودکان واکسینه می‌شوند. تزریق یک واکسن متفاوت پنومونی را برای کودکان کمتر از 2 سال و برای کودکان 2 تا 5 ساله که در معرض خطر بیماری پنوموکوک هستند توصیه می‌شود. کودکانی که در یک مرکز مراقبت از کودکان گروهی حضور دارند نیز باید واکسن را دریافت کنند. پزشکان همچنین واکسن آنفولانزا را برای کودکان بزرگتر از 6 ماه توصیه می‌کنند.
• بهداشت را به خوبی رعایت کنید. برای محافظت از خود در برابر عفونت‌های تنفسی که گاهی منجر به ذات‌الریه می‌شود، دست‌های خود را مرتب بشویید یا از ضدعفونی‌کننده‌های الکلی استفاده کنید.
• سیگار نکشید. سیگار به دفاع طبیعی ریه‌های شما را مستعد ابتلا به عفونت‌های تنفسی آسیب می‌کند.
• سیستم ایمنی خود را قوی نگه دارید. به اندازه کافی بخوابید، به طور منظم ورزش کنید و یک رژیم غذایی سالم داشته باشید.

تشخیص

پزشک شما با پرسش در مورد سابقه پزشکی شما و انجام یک معاینه فیزیکی، از جمله گوش دادن به ریه‌های شما با گوشی پزشکی برای بررسی صداهای حباب یا ترق تروق غیر طبیعی که نشان‌دهنده ذات‌الریه است، شروع می‌کند. اگر مشکوک به ذات‌الریه باشد، پزشک ممکن است آزمایشات زیر را توصیه کند:

• آزمایش خون. آزمایش خون برای تایید عفونت و تلاش برای شناسایی نوع ارگانیسم عامل عفونت استفاده می‌شود. با این حال، شناسایی دقیق همیشه ممکن نیست.
• اشعه ایکس قفسه سینه. این به پزشک شما کمک می‌کند تا پنومونی را تشخیص دهد و میزان و محل عفونت را تعیین کند. با این حال، نمی‌تواند به پزشک شما بگوید که چه نوع میکروبی باعث ذات‌الریه می‌شود.
• پالس اکسیمتری. این تست میزان اکسیژن در خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. ذات‌الریه می‌تواند از انتقال اکسیژن کافی به جریان خون توسط ریه‌ها جلوگیری کند.
• آزمایش خلط. نمونه‌ای از مایع از ریه‌ها (خلط) پس از سرفه‌های عمیق گرفته می‌شود و برای کمک به شناسایی دقیق علت عفونت مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

عکس رادیولوژی قفسه سینه ناحیه‌ای از ریه را نشان می‌هد که نشان‌دهنده وجود ذات‌الریه یا پنومونی است

در صورتی که سن بیمار بالاتر از 65 سال باشد و در بیمارستان بستری باشد یا علائم یا بیماری‌های جدی داشته باشد، ممکن است پزشک آزمایش‌های بیشتری را تجویز کند. اینها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سی‌تی‌اسکن. اگر ذات‌الریه به همان سرعتی که انتظار می‌رود بهبود نیابد، پزشک ممکن است سی‌تی‌اسکن قفسه سینه را برای به دست آوردن تصویر دقیق‌تری از ریه‌های بیمار را تجویز کند.
• کشت مایع جنب. یک نمونه مایع با قرار دادن یک سوزن بین دنده‌های بیمار از ناحیه پلور گرفته می‌شود و برای کمک به تعیین نوع عفونت تجزیه و تحلیل می‌شود.

درمان

درمان پنومونی شامل درمان عفونت و جلوگیری از عوارض است. افراد مبتلا به ذات‌الریه اکتسابی از جامعه معمولاً می‌توانند در خانه با دارو درمان شوند. اگرچه بیشتر علائم در چند روز یا چند هفته کاهش می‌یابد، اما احساس خستگی می‌تواند برای یک ماه یا بیشتر باقی بماند.

درمان‌های خاص به نوع و شدت ذات‌الریه، سن و سلامت کلی بیمار بستگی دارد. گزینه‌ها عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها. این داروها برای درمان پنومونی باکتریایی استفاده می‌شوند. شناسایی نوع باکتری عامل پنومونی و انتخاب بهترین آنتی‌بیوتیک برای درمان آن ممکن است زمان ببرد. اگر علائم بهبود نیافت، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک دیگری را توصیه کند.
• داروی سرفه. این دارو ممکن است برای آرام کردن سرفه بیمار استفاده شود تا بتواند استراحت کنید. از آنجایی که سرفه به شل شدن و حرکت مایع از ریه‌ها کمک می‌کند، بهتر است سرفه به طور کامل از بین نرود. علاوه بر این، مطالعات بسیار کمی به این موضوع پرداخته‌اند که آیا داروهای سرفه بدون نسخه، سرفه‌های ناشی از ذات‌الریه را کاهش می‌دهند یا خیر. اگر می‌خواهید یک داروی ضد سرفه را امتحان کنید، از کمترین دوزی استفاده کنید که به شما کمک می‌کند استراحت کنید.
• مسکن‌های تب و درد. ممکن است بیمار این داروها را در صورت نیاز برای کاهش تب و درد مصرف کند. این داروها شامل آسپرین، ایبوپروفن و استامینوفن می‌باشد.

بستری شدن در بیمارستان

در شرایط زیر ممکن است بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد:

• سن بیمار بالای 65 سال باشد
• در مورد زمان، افراد یا مکان‌ها احساس منگ بودن کند
• عملکرد کلیه کاهش یافته باشد
• فشار خون سیستولیک زیر 90 میلی متر جیوه یا فشار خون دیاستولیک 60 میلی متر جیوه یا کمتر است
• تنفس بیمار سریع باشد (30 نفس یا بیشتر در دقیقه)
• به کمک در تنفس نیاز باشد
• دمای بدن بیمار کمتر از حد نرمال باشد
• ضربان قلب بیمار زیر 50 یا بالای 100 باشد

در صورت نیاز به قرار گرفتن بر روی دستگاه تنفس (ونتیلاتور) یا اگر علائم بیمار شدید باشد، ممکن است در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شود.

کودکان ممکن است در بیمارستان بستری شوند اگر:

• سن آنها کمتر از 2 ماه است
• آنها بی‌حال یا بیش از حد خواب آلود هستند
• در تنفس مشکل دارند
• سطح اکسیژن خون پایینی دارند
• کم آب به نظر می‌رسند

مراقبت‌ها و درمان‌های خانگی

این نکات می‌تواند به بیمار کمک کند تا سریعتر بهبود یافته و خطر عوارض را کاهش دهد:

• استراحت کافی. تا زمانی که دمای بدن به حالت عادی برنگشته و سرفه‌های مخاطی قطع نشده باشد، به مدرسه یا محل کار برنگردید. حتی زمانی که احساس بهتری پیدا می‌کنید، مراقب باشید در این کار زیاده‌روی نکنید. از آنجایی که ذات‌الریه ممکن است بازگشت داشته باشد، بهتر است تا زمانی که به طور کامل بهبود نیافته‌اید، به روال عادی خود بازنگردید. اگر در این مورد مطمئن نیستید از پزشک خود بپرسید.
• آب و مایعات به قدر کافی بنوشید. برای کمک به شل شدن مخاط در ریه‌ها، مقدار زیادی مایعات، به ویژه آب بنوشید.
• داروی خود را طبق دستور مصرف کنید. تمام دوره داروهایی که پزشک برای شما تجویز کرده است را مصرف کنید. اگر مصرف دارو را خیلی زود قطع کنید، ریه‌های شما ممکن است به باکتری‌هایی که می‌توانند تکثیر شوند و باعث عود ذات‌الریه شوند، ادامه دهد.

کاری که در این بین می‌توانید برای جلوگیری از بدتر شدن وضعیت انجام دهید:

• سیگار نکشید یا در اطراف شما کسی سیگار نکشد و دود نباشد
• مایعات فراوان بنوشید و استراحت کافی داشته باشید

منبع:

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pneumonia/symptoms-causes/syc-20354204

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/pneumonia/diagnosis-treatment/drc-20354210