احتقان بینی (گرفتگی بینی) چیست؟

احتقان بینی زمانی رخ می‌دهد که عاملی باعث تحریک بافت‌های پوشاننده داخل بینی شامل رگ‌های خونی و غشاهای مخاطی در سینوس‌ها و مجاری بینی متورم شود. این تحریک زنجیره‌ای از التهاب، تورم و تولید مخاط را به دنبال دارد که باعث دشواری در تنفس از طریق بینی می‌شود. معمولاً احتقان بینی پس از چند روز برطرف می‌شود، اما اگر بیش از یک هفته طول بکشد، ممکن است نشانه‌ای از عفونت باشد. در صورت عدم درمان، احتقان بینی می‌تواند منجر به سینوزیت، پولیپ بینی یا عفونت گوش میانی شود.

احتقان بینی زمانی رخ می‌دهد که عاملی باعث تحریک بافت‌های پوشاننده داخل بینی شامل رگ‌های خونی و غشاهای مخاطی در سینوس‌ها و مجاری بینی متورم شود.

چگونه احتقان بینی بر بدن تأثیر می‌گذارد؟

گرفتگی بینی فقط یک مشکل جزئی نیست. اگر بینی شما گرفته باشد، ممکن است:

• در تنفس از طریق بینی دچار مشکل شوید.
• دچار اختلال تنفس در هنگام خوابیدن شوید.
• دچار آبریزش بینی شوید.
• برای جبران گرفتگی بینی، از طریق دهان نفس بکشید (تنفس دهانی).
• نوزادانی که احتقان بینی دارند، ممکن است در شیر خوردن یا استفاده از شیشه شیر مشکل داشته باشند.
گاهی اوقات، احتقان بینی اولین نشانه‌ی مبارزه بدن با یک عفونت ویروسی یا باکتریایی است. در موارد نادر، تومور یا پولیپ در بینی ممکن است باعث احساس گرفتگی شود.

(پولیپ‌ها توده‌هایی غیرسرطانی هستند که معمولا بدون درد بوده و ممکن است در اثر التهابات ناشی از آسم، عفونت‌های بینی و حلق (قارچی یا باکتریایی) و یا آلرژی‌ها ایجاد شوند. این توده‌ها می‌توانند در درون حفره‌های بینی و یا داخل سینوس‌ها رشد کنند و در صورت بزرگ شدن می‌توانند تنفس را سخت و یا غیرممکن سازند)

پولیپ بینی توده‌هایی غیرسرطانی هستند که معمولا بدون درد بوده و ممکن است در اثر التهابات ناشی از آسم، عفونت‌های بینی و حلق (قارچی یا باکتریایی) و یا آلرژی‌ها ایجاد شوند.

علائم و علل

علائم احتقان بینی چیست؟

احتقان بینی ممکن است علائم دیگری نیز به همراه داشته باشد، از جمله:
• عطسه
• سرفه
• سردرد

چه عواملی باعث احتقان بینی می‌شوند؟

عوامل زیادی باعث احتقان بینی می‌شوند، زیرا بینی در خط مقدم دفاعی بدن در برابر عوامل خارجی قرار دارد. بینی هوایی را که ممکن است حاوی گرد و غبار، ذرات و آلرژن‌ها باشد، دریافت می‌کند. داخل بینی دارای مو و مژک‌هایی است که این ذرات را به دام انداخته و از طریق عطسه یا تخلیه بینی از بدن خارج می‌کند.
اگر این ذرات از سد موها و مژک‌ها عبور کنند، بافت پوشاننده‌ی بینی ملتهب و متورم می‌شود و سیستم ایمنی بدن برای مقابله با آن‌ها، مخاط بیشتری تولید می‌کند. ترکیب این تورم و مخاط، منجر به گرفتگی بینی می‌شود.
برخی از مهم‌ترین دلایل احتقان بینی عبارت‌اند از:

۱. رینوسینوزیت (التهاب سینوس‌ها و حفره‌های بینی)

اصطلاح پزشکی التهاب سینوس‌ها و مجاری بینی «رینوسینوزیت» است. انواع مختلفی از آن وجود دارد:
• رینوسینوزیت عفونی: معمولاً ناشی از ویروس‌های سرماخوردگی یا عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی است.
رینوسینوزیت آلرژیک (تب یونجه): در اثر تماس با آلرژن‌ها (مواد حساسیت‌زا) یا محرک‌های محیطی ایجاد می‌شود که ممکن است فصلی یا دائمی باشد. آلرژن‌های رایج شامل:
• رینوسینوزیت آلرژیک فصلی: در فصول بهار، تابستان و پاییز، گرده‌ی درختان و گیاهان ممکن است باعث واکنش آلرژیک شود.
• رینوسینوزیت آلرژیک دائمی: ناشی از آلرژن‌هایی مانند کپک، شوره حیوانات، مایت‌های گرد و غبار و بقایای سوسک‌ها که در تمام طول سال وجود دارند.
- مایت‌های گرد و غبار: حتی محیط‌های بسیار تمیز نیز ممکن است حاوی مایت‌های گرد و غبار باشند که در فرش، مبلمان و رختخواب زندگی می‌کنند.
- کپک: کپک‌ها هاگ‌هایی تولید می‌کنند که ممکن است باعث واکنش آلرژیک شوند.
- شوره‌ی حیوانات خانگی: برخی افراد به شوره‌ی حیوانات خانگی آلرژی دارند.
رینوسینوزیت غیرآلرژیک: در اثر مواجهه با محرک‌های هوایی مانند دود، مواد شیمیایی و آلودگی هوا ایجاد و باعث تجمع مایع در بافت‌های بینی و تورم آن‌ها می‌شود. این التهاب ممکن است ناشی از عوامل زیر باشد:
• عوامل محیطی: دود سیگار، بوی رنگ، استرس یا مصرف غذاهای تند.
• داروها: برخی داروهای فشار خون یا تسکین درد ممکن است باعث احتقان بینی شوند.
• تغییرات هورمونی: بلوغ، بارداری یا تغییرات هورمونی دیگر می‌توانند باعث احتقان بینی شوند.
• عفونت‌ها: سرماخوردگی یا سینوزیت می‌توانند منجر به احتقان بینی شوند.
• بزرگی آدنوئیدها: آدنوئیدها غددی در پشت بینی هستند که به به دام انداختن میکروب‌ها کمک می‌کنند. گاهی اوقات، این غدد متورم شده و باعث احتقان بینی می‌شوند.

۲. عوامل ساختاری و مشکلات پزشکی

• نقص‌های ساختاری در سینوس‌ها و بینی: مانند پولیپ بینی، انحراف تیغه بینی، تنگی مجاری بینی، یا تومورها.
• کاهش عملکرد سیستم ایمنی: در افرادی که به بیماری‌هایی مانند ایدز، دیابت یا سرطان مبتلا هستند یا تحت شیمی‌درمانی قرار دارند، احتمال ابتلا به احتقان ناشی از عفونت بیشتر است.
• مشکلات مربوط به حرکت مخاط: برخی بیماری‌ها مانند فیبروز سیستیک ممکن است در تخلیه صحیح مخاط تأثیر بگذارند.

3. احتقان بینی در کودکان

• در نوزادان و کودکان، احتقان بینی می‌تواند تغذیه را مختل کند و باعث بی‌قراری، اختلال خواب و مشکلات تنفسی شود.

4. احتقان بینی در دوران بارداری

• التهاب بینی در دوران بارداری نسبتاً شایع است و به آن «رینیت بارداری» گفته می‌شود. این مشکل ممکن است به دلیل افزایش وزن، تغییرات هورمونی یا ترکیبی از این عوامل ایجاد شود. مطالعات نشان داده‌اند که این مشکل در ۳۹٪ از زنان باردار رخ می‌دهد و معمولاً تا سه هفته پس از زایمان برطرف می‌شود.

تشخیص و آزمایشات

چگونه پزشکان احتقان بینی را تشخیص می‌دهند؟

پزشکان با ارزیابی علائم و بررسی بینی، گوش و گلو احتقان بینی را تشخیص می‌دهند. آن‌ها ممکن است آزمایش‌های بیشتری انجام دهند، از جمله:
• کشت گلو: بررسی باکتری‌های خاص در گلو با استفاده از نمونه‌گیری از ته گلو.
• سی‌تی‌اسکن: برای بررسی انسدادهای احتمالی در بینی.
• اندوسکوپی بینی: استفاده از دوربین مخصوص برای بررسی داخل بینی.

مدیریت و درمان

چگونه پزشکان احتقان بینی را درمان می‌کنند؟

درمان احتقان بینی به علت آن بستگی دارد. اگر احتقان بینی ناشی از آلرژی به حیوانات خانگی باشد، اجتناب از آن‌ها و مصرف داروهای کنترل‌کننده‌ی آلرژی ممکن است به بهبود علائم کمک کند. اگر احتقان بینی ناشی از رینیت غیرآلرژیک باشد، می‌توان آن را با شناسایی عوامل محرک و مصرف داروهای مناسب کنترل کرد.

آبریزش بینی می‌تواند باعث احتقان مجاری بینی شود.

درمان‌های رینیت غیرآلرژیک

• اسپری یا شستشوی بینی با محلول نمکی: برای مرطوب نگه‌داشتن داخل بینی و شستشوی مخاط.
• آنتی‌هیستامین‌ها: برای کاهش واکنش ایمنی بدن به آلرژن‌ها.
• کورتیکواستروئیدهای بینی: برای کاهش التهاب.
• برخی از انواع اسپری‌ها برای کنترل آبریزش بینی.

درمان‌های رینیت آلرژیک

• اسپری‌های ضداحتقان: فقط برای حداکثر سه روز استفاده شود، زیرا مصرف طولانی‌مدت می‌تواند باعث بدتر شدن احتقان بینی شود.
• اسپری‌های آنتی‌کولینرژیک: برای کاهش تولید مخاط.

سایر درمان‌های پزشکی

• آنتی‌بیوتیک‌ها (در صورت وجود عفونت باکتریایی)
• داروهای رقیق‌کننده مخاط
• ایمونوتراپی (درمان حساسیت)
• جراحی اصلاحی (برای مشکلات ساختاری مانند انحراف تیغه بینی)

در برخی موارد برای رفع انحراف شدید تیغه بینی ممکن است جراحی پیشنهاد گردد.

درمان‌های خانگی

• مصرف مایعات فراوان: نوشیدن آب و مایعات شفاف به رقیق شدن مخاط و کاهش گرفتگی بینی کمک می‌کند.
• استفاده از اسپری یا شست‌وشوی بینی با محلول نمکی: این کار به تخلیه مخاط از مجاری بینی کمک می‌کند.
• استفاده از چسب‌های مخصوص بینی: این نوارهای چسبی به باز شدن راه‌های هوایی کمک می‌کنند.
• مرطوب کردن هوای محیط: استفاده از دستگاه بخور در خانه یا محل کار باعث کاهش خشکی بینی و تسهیل تنفس می‌شود.
• مصرف داروهای بدون نسخه: قبل از مصرف داروهای ضداحتقان با پزشک مشورت کنید، به‌ویژه اگر داروهای دیگری مصرف می‌کنید تا از تداخل دارویی جلوگیری شود.
• پاک کردن بینی نوزادان: اگر احتقان بینی باعث مشکل در تغذیه نوزاد می‌شود، می‌توان از پوار بینی (سرنگ حبابی) برای تخلیه مخاط استفاده کرد.

پوآر که با نام عامیانه فین گیر نیز شناخته می‌شود، که شما با استفاده از آن می‌توانید مخاط بینی نوزاد خود را به آسانی تخلیه کنید تا تنفس آن‌ها راحت‌تر شود.

• حمام آب گرم بگیرید.
• بخار به صورت مستقیم بگیرید. مراقب باشید حرارت بخار آنقدر زیاد نباشد که باعث سوختگی پوست شود.
• زیر سر خود را در هنگام خواب بالاتر نگاه دارید.
• با مشورت داروساز از برخی داروهای ضدحساسیت و ضداحتقان بدون نسخه استفاده نمایید.
• سبزیجات و میوه‌های حاوی مواد تقویت‌کننده ایمنی مانند ویتامین C و روی مصرف نمایید.

پیشگیری

آیا می‌توان از احتقان بینی جلوگیری کرد؟

شاید نتوان کاملاً از بروز احتقان بینی جلوگیری کرد، اما می‌توان دفعات آن را کاهش داد:
• اگر در فصول خاصی دچار گرفتگی بینی می‌شوید، با پزشک در مورد آلرژی‌های فصلی و راه‌های پیشگیری مشورت کنید.
• از ابتلا به سرماخوردگی و آنفولانزا پیشگیری کنید.
• دست‌های خود را به صورت مکرر بشویید.
• ملافه‌ها و روبالشی‌ها را در فواصل زمانی کوتاه بشویید.
• در و پنجره‌ها را در فصل‌های پر گرده و یا گرد و غبار بسته نگه دارید.
• در صورت امکان از روکش‌های ضد مایت برای بالش و تشک استفاده نمایید.
• خانه را تمیز نگه دارید و از جاروبرقی به جای جاروی دستی استفاده نمایید.
• از تماس با افراد به سرماخوردگی یا بیماری‌های عفونی و قابل سرایت اجتناب نمایید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

• اگر احتقان بینی بیش از ۱۰ روز ادامه داشته باشد.
• اگر مخاط بینی زرد، سبز یا همراه با خون باشد.
• اگر تب داشته باشید.
• اگر احتقان بینی باعث مشکل در تغذیه‌ی نوزاد شود.
اگر احتقان بینی بیش از ۱۰ تا ۱۴ روز طول بکشد یا پس از ۷ تا ۱۰ روز بدتر شود، ممکن است ناشی از عفونت سینوسی باشد و نیاز به بررسی پزشکی داشته باشد. همچنین اگر احتقان بینی همراه با تب بالا، ترشحات غلیظ و رنگی یا مشکلات تنفسی باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.

خلاصه

احتقان بینی مشکل رایجی است که علل متعددی دارد. از جمله ممکن است ناشی از آلرژی، عفونت، ناهنجاری‌های ساختاری سینوس‌ها یا سایر مشکلات پزشکی باشد. در بیشتر موارد، این مشکل با درمان‌های خانگی و داروهای بدون نسخه برطرف می‌شود، اما اگر علائم شدید یا طولانی‌مدت (بیش از 10 روز) باشند، مراجعه به پزشک ضروری است.

منبع

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17980-nasal-congestion
https://www.medicalnewstoday.com/articles/nasal-congestion