مقدمه

پلورال افیوژن که در اصطلاح روزمره آب آوردن ریه نیز نامیده می‌شود، جمع شدن بیش‌ از حدِ مایع در فضای جنب که دور ریه‌ها را احاطه کرده، می‌باشد. این مایع اضافی تنفس طبیعی را مختل می‌کند، چرا که به ریه‌ها اجازه‌ی بازشدن نمی‌دهد. اگر مایعات در این ناحیه بیش از حد جمع شود و به صورت طبیعی جذب نگردد، ممکن است برای بیمار مشکلاتی ایجاد کند. پزشکان به این وضعیت پلورال افیوژن (pleural effusion) می‌گویند.

پلورال افیوژن یا تجمع مایع در پرده جنب یا آب آوردن ریه

پرده‌ی جَنب (Pleura)

غشاهای نازکی که پرده جنب (پلورا: Pleura) نامیده می‌شوند، قسمت بیرونی ریه‌ها و داخل حفره قفسه سینه را می‌پوشانند. پرده‌ی جنب پرده‌ای دو لایه است که هر ریه را به‌طور جداگانه از بیرون می‌پوشاند و یک لایهٔ جداری و یک لایهٔ احشایی دارد. لایه‌ جنب احشایی بر روی ریه قرار دارد و لایه جنب جداری سطح داخلی قفسه‌ی سینه را پوشانده ‌است، این دو لایه در تمام انتهاها با هم یکی می‌شوند (مانند یک کیسه‌ی خالی که روی هم افتاده ‌است). فضای بین پرده‌ی جنب جداری و احشایی حفره جنبی (Pleural Cavity) نامیده می‌شود بین این دو لایه جنب مقداری مایع به نام مایع جنب (Pleura Fluid) وجود دارد که باعث لغزندگی و نرم شدن حرکات تنفسی می‌شود.

لایه‌های پرده جنب عبارتند از:

پلور جداری (Parietal Pleura): این لایه سطح داخلی قفسه سینه را می‌پوشاند.

پلور احشایی  (Visceral Pleura): این لایه سطح خارجی ریه را می‌پوشاند.

لایهٔ جداری پرده جنب خود نسبت به ناحیه‌ای که در آن قرار گرفته ‌است به چهار بخش پرده جنب جداری دنده‌ای (costal parietal pleura) پرده جنب جداری دیافراگمی (diaphragmatic parietal pleura) پرده جنب جداری میان سینه‌ای (mediastinal parietal pleura) و پرده جنب جداری گردنی  (cervical parietal pleura) تقسیم می‌شود.

پرده‌ی جنب پرده‌ای دو لایه است که هر ریه را به‌طور جداگانه از بیرون می‌پوشاند

پلورال افیوژن یا تجمع مایع در فضای جنب چیست؟

پلورال افیوژن که آب آوردن ریه نیز نامیده می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که مایع در فضای جنب جمع شود. غشاهای نازکی که پرده جنب (پلورا: Pleura) نامیده می‌شوند، قسمت بیرونی ریه‌ها و داخل حفره قفسه سینه را می‌پوشانند. همیشه مقدار کمی مایع در داخل این پوشش وجود دارد تا انقباض و انبساط ریه‌ها را آسان کند. مایع بطور طبیعی دائماً از مویرگ‌های پوشاننده پرده جنب جداری تراوش می‌شود و دوباره توسط مویرگ‌های پرده جنب احشایی و سیستم لنفاوی جذب می‌گردد. پزشکان به شرایطی که با ترشح یا جذب و تخلیه این مایع مداخله کند و منجر به تجمع بیش از حد مایعات شود پلورال افیوژن (pleural effusion) می‌گویند.

شرایط مختلفی می‌تواند منجر به پلورال افیوژن شود، اما نارسایی احتقانی قلب (congestive heart failure) (ناتوانی و نارسایی احتقانی قلب وضعی است که در آن قلب از پمپ کردن خون بطور کافی عاجز شده و در نتیجه خون راکد می‌شود) شایع‌ترین دلیل بروز آن است.

علائم

برخی از افراد مبتلا به پلورال افیوژن هیچ علامتی ندارند. آنها ممکن است فقط علائم یک بیماری زمینه‌ای مانند سرفه یا تب را داشته باشند. پزشک شما ممکن است از طریق رادیوگرافی قفسه سینه یا معاینه فیزیکی که به دلیل دیگری انجام شده است متوجه وجود پلورال افیوژن شود. در هنگام معاینه، ممکن است متوجه گشاد شدن یک طرف قفسه سینه و صدای مبهم در هنگام ضربه زدن به آن سمت شود. بسته به علت، فرد مبتلا به پلورال افیوژن ممکن است موارد زیر را نیز داشته باشد:

• درد قفسه سینه
• سرفه کردن
• تب
• احساس تنگی نفس

در صورت مشاهده علائم پلورال افیوژن فوراً به پزشک مراجعه کنید.

قبلاً گفته شد که پلورال افیوژن زمانی اتفاق می‌افتد که مایع در حفره قفسه سینه خارج از ریه تجمع می‌یابد این تجمع می‌تواند نفوذی (ترانسوداتیو، Transudative) یا تراوشی (اگزوداتیو، Exudative) باشد.

پلورال افیوژن نفوذی زمانی اتفاق می‌افتد که افزایش فشار روی رگ‌های کوچک و بزرگ اندام‌های مختلف باعث نشت آن‌ها و در نتیجه تجمع مایعات پر از پروتئین می‌شود. در این حالت مایع پلورال افیوژن مشابه مایعی است که به طور معمول در فضای پلور وجود دارد و. از نشت مایع از پلور طبیعی تشکیل می‌شود. این نوع به ندرت نیاز به تخلیه دارد مگر اینکه خیلی بزرگ باشد. نارسایی احتقانی قلب شایع‌ترین علت این نوع است. این بیماری با بیماری عروق کرونر قلب یا سیروز کبدی رخ می‌دهد.

پلورال افیوژن تراوشی زمانی اتفاق می‌افتد که تحریک، التهاب یا عفونت وجود داشته باشد و از مایع اضافی، پروتئین، خون، سلول‌های التهابی یا گاهی اوقات باکتری‌هایی تشکیل می‌شود که از رگ‌های خونی آسیب دیده به پلور نشت می‌کنند. بسته به اندازه و میزان التهاب ممکن است نیاز به تخلیه آن داشته باشید. علل این نوع شامل ذات‌الریه و سرطان ریه است. این حالت می‌تواند منجر به تولید مایع اضافی، کاهش تخلیه مایع یا هر دو با هم شود.

علل پلورال افیوژن عبارتند از:

• بیماری نارسایی احتقانی قلب
• سیروز یا عملکرد ضعیف کبد
• آمبولی ریه که در اثر لخته شدن خون ایجاد و باعث انسداد شریان‌های ریه می‌شود
• عوارض جراحی قلب باز
• پنومونی یا ذات‌الریه
• بیماری شدید کلیوی
• بیماری‌های خود ایمنی، مانند لوپوس و آرتریت‌روماتوئید
• استفاده از برخی داروها، مانند متوترکسات، فنی‌توئین، یا آمیودارون
• پرتو درمانی
• پارگی مری
• سندرم تحریک بیش از حد تخمدان
• انواع خاصی از سرطان به عنوان مثال، سرطان ریه و سرطان سینه
• کووید-۱۹

پلورال افیوژن و سرطان

زمانی که سلول‌های سرطانی به جنب گسترش یابند یا جریان مایع طبیعی را در داخل پلور مسدود کنند پلورال افیوژن رخ می‌دهد. همچنین ممکن است به دلیل برخی درمان‌های سرطان، مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، مایع ایجاد شود.

برخی از سرطان‌ها بیشتر از سایرین باعث ایجاد پلورال افیوژن می‌شوند، از جمله:

• سرطان ریه
• سرطان پستان
• سرطان تخمدان
• سرطان خون
• ملانوما
• سرطان دهانه رحم
• سرطان رحم
• مزوتلیوما، که در اثر قرار گرفتن در معرض آزبست ایجاد می‌شود

علائم و نشانه‌ها اغلب عبارتند از:

• تنگی نفس
• سرفه کردن
• درد قفسه سینه
• کاهش وزن

در صورت نیاز به تخلیه مکرر، پزشک ممکن است مایع را تخلیه کند یا پلرودز (pleurodesis) که باعث ایجاد چسبندگی بین غشاء احشائی و جداری جنب می‌شود را انجام دهد. این کار شامل وارد کردن یک لوله باریک است که مایع را از قفسه سینه خارج می‌کند.

در صورت ابتلا یا مستعد بودن به ابتلا به عفونت، ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کنند. استروئیدها یا سایر داروهای ضد التهابی ممکن است درد و التهاب را کاهش دهند. در افرادی که تحت درمان سرطان قرار می‌گیرند، ممکن است سیستم ایمنی بدن ضعیف شود که آنها را مستعد ابتلا به عفونت یا عوارض دیگری می‌کند.

درمان

درمان و نتیجه آن به علت پلورال افیوژن بستگی دارد.

تخلیه مایع

یکی از راه‌های درمان پلورال افیوژن، تخلیه مایع از حفره قفسه سینه، یا با سوزن یا با وارد کردن یک لوله کوچک در قفسه سینه است. قبل از انجام این روش یک بیحسی موضعی صورت می‌گیرد که درمان را راحت‌تر می کند.

تخلیه مایع از حفره قفسه سینه یا با سوزن یا با وارد کردن یک لوله کوچک در قفسه سینه

در صورت تجمع مجدد مایع ممکن است بیش از یک بار به این درمان نیاز داشته باشید. اگر پلورال افیوژن مدام عود کند، پزشک ممکن است یک کاتتر طولانی مدت از طریق پوست به فضای پلور وارد کند. اگر سرطان علت پلورال افیوژن باشد، ممکن است درمان‌های دیگری برای مدیریت تجمع مایع ضروری باشد.

دارو

اگر عفونت باکتریایی دارید، پزشک احتمالاً آنتی‌بیوتیک به صورت خوراکی یا داخل وریدی تجویز می‌کند. آنها معمولاً این کار را در کنار تخلیه مایع انجام می‌دهند. همچنین ممکن است از داروهای ادرارآور برای هنگامی که دلیل تجمع مایع نارسایی احتقانی قلب باشد استفاده کند.

پلورودزیس (Pleurodesis)

پلورودزیس درمانی است که باعث ایجاد التهاب خفیف بین پرده جنب و حفره قفسه سینه می‌شود. پس از بیرون کشیدن مایع اضافی از حفره قفسه سینه، پزشک یک ماده تحریک‌کننده (مانند تالک یا داکسی‌سایکلین) را از طریق لوله قفسه سینه به فضای پلور تزریق می‌‌کند. این ماده پلورا و دیواره قفسه سینه را ملتهب می‌کند، که پس از بهبودی، محکم به یکدیگر متصل می‌شوند. پلورودزیس می‌تواند در بسیاری از موارد از بازگشت پلورال افیوژن جلوگیری کند.

انجام عمل پلرودز (pleurodesis) باعث ایجاد چسبندگی بین غشاء احشائی و جداری جنب می‌شود

اگر پلورال افیوژن به دلیل سرطان باشد، پزشک ممکن است تصمیم به انجام این کار بگیرد تا نیاز به تخلیه مکرر را کاهش دهد.

عمل جراحي

اگر علائم با تخلیه و استفاده از دارو بهبود نیافتند، پزشک ممکن است دکورتیکاسیون (decortication) جنب را پیشنهاد کند. در این عمل جراح التهاب بالقوه خطرناک و بافت ناسالم داخل فضای جنب را از بین می‌برند یا زخم را با عمل جراحی تمیز می‌کند تا بهبودی حاصل شود. برای انجام این کار، جراح ممکن است برش‌های کوچک (توراکوسکوپی،thorocoscopy) یا یک برش بزرگ (توراکوتومی،thoracotomy) ایجاد کند.

در برخی موارد، پزشک با جراحی یک شَنت یا لوله کوچک را در حفره قفسه سینه قرار می‌دهد. این کار به هدایت مجدد مایع از قفسه سینه به شکم کمک می‌کند، جایی که می‌تواند به راحتی توسط بدن خارج شود. این ممکن است یک گزینه برای کسانی باشد که به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند.

ممکن است جراح در موارد خاصی از گزینه پلورکتومی، که در آن بخشی از پوشش جنب برداشته می‌شود استفاده کند.

تشخیص

پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و با گوشی پزشکی به صدای ریه‌های شما گوش می‌دهد. همچنین ممکن است برای کمک به تشخیص پلورال افیوژن، عکس رادیوگرافی قفسه سینه را درخواست کنند.

سایر آزمایشات ممکن عبارتند از:

• سونوگرافی قفسه سینه
• سی‌تی‌اسکن
• توراسنتز (thoracentesis)، که در آن پزشک مقداری مایع جنب را برای تجزیه و تحلیل خارج می‌کند
• برونکوسکوپی
• بیوپسی پلور (نمونه‌برداری از بافت جنب)

توراسنتز شامل برداشتن مایع از ناحیه غشای جنب با وارد کردن یک سوزن به داخل حفره قفسه سینه و مکش مایع به داخل یک سرنگ است. پزشک برای هدایت سوزن از سونوگرافی استفاده می‌کند. در عین حال، ممکن است مایع اضافی را از حفره قفسه سینه تخلیه کنند. سپس مایع مورد آزمایش قرار می‌گیرد تا علت آن مشخص شود.

پزشک شما همچنین ممکن است بیوپسی پلور را انتخاب کند که شامل گرفتن نمونه بافت از پلور است. آنها این کار را با وارد کردن یک سوزن کوچک از خارج از دیواره قفسه سینه به داخل حفره قفسه سینه انجام می‌دهند.

اگر متوجه شوند که شما پلورال افیوژن دارید اما قادر به تشخیص نوع آن نباشید، پزشک ممکن است انجام توراکوسکوپی (thoracoscopy) را تجویز کند. توراکوسکوپی یک روش جراحی است که به پزشک اجازه می‌دهد با استفاده از یک دوربین فیبر نوری، داخل حفره قفسه سینه را ببیند. برای این روش، در حالی که شما تحت بیهوشی عمومی هستید، پزشک چند برش کوچک در ناحیه قفسه سینه ایجاد می‌‎کند. سپس دوربین را از طریق یک برش و ابزار جراحی را از طریق دیگری وارد می‌کنند تا مقدار کمی مایع یا بافت را برای تجزیه و تحلیل استخراج کنند.

خطرات و عوارض

پلورال افیوژن می‌تواند پیچیده (complicated) یا غیرپیچیده (uncomplicated) باشد. در پلورال افیوژن غیرپیچیده (uncomplicated) مایع جمع شده بدون علائم عفونت یا التهاب است و احتمال کمتری دارد که مشکلات ریوی دائمی ایجاد کنند. با این حال، در پلورال افیوژن پیچیده (complicated) مایع با عفونت یا التهاب قابل توجه مشاهده می‌شود. این وضعیت نیاز به درمان فوری دارد که اغلب شامل تخلیه مایع جمع شده در قفسه سینه می‌شود.

پلورال افیوژن می‌تواند نشانه‌ای از علائم شدید همراه با برخی بیماری‌ها باشد. در سال 2021، برخی از دانشمندان دریافتند که افراد مبتلا به کووید-19 (کرونا) که به پلورال افیوژن مبتلا شده‌اند، بیشتر در معرض التهاب و عوارض شدید هستند که می‌تواند بر شانس بهبودی آنها تأثیر بگذارد. درمان‌ برخی بیماری‌ها نیز می‌تواند منجر به عوارض شود.

عوارض جزئی درمان‌های تهاجمی‌تر می‌تواند شامل درد و ناراحتی خفیف باشد که اغلب با گذشت زمان از بین می‌رود. عوارض جدی‌تر به شدت بیماری، علت و درمان مورد استفاده بستگی دارد.

عوارض جدی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ادم ریوی یا مایع در ریه‌ها، که می‌تواند ناشی از تخلیه سریع مایع در طول توراسنتز باشد.
• فروپاشی جزئی ریه
• عفونت یا خونریزی
• آمپیم (empyema)، زمانی که در فضای پلور چرک وجود دارد
• ریه به دام افتاده، زمانی که لایه‌ای در اطراف ریه تشکیل می‌شود که از انبساط آن جلوگیری می‌کند

این عوارض اگرچه جدی، اما نادر هستند. پزشک به تعیین موثرترین گزینه درمانی و بحث در مورد مزایا و خطرات هر روش کمک می‌کند.

چشم‌انداز

پلورال افیوژن می‌تواند نشانه‌ای از یک وضعیت تهدیدکننده زندگی باشد، اما چشم‌انداز و زمان بهبودی به علت، شدت افیوژن و عوامل فردی مانند سلامت کلی شما بستگی دارد.

اگر درمان را پیگیری کنید، به احتمال زیاد نتیجه مثبتی خواهید داشت. بدون درمان، ممکن است با عوارضی مانند انباشت چرک در فضای جنب یا اطراف ریه (آمپیم)، عفونت خون (سپسیس)، مواجه شوید. پزشک می‌تواند به شناسایی علت مشکل و ارائه درمان مناسب کمک کند. پلورال افیوژن می‌تواند نشان‌دهنده یک بیماری زمینه‌ای جدی باشد که ممکن است رسیدگی به آن ضروری باشد.

خلاصه

پلورال افیوژن، که گاهی آب آوردن ریه نامیده می‌شود، می‌تواند به دلایل مختلفی از عفونت گرفته تا سرطان رخ دهد. معمولاً علائم خاصی ندارد، اما ممکن است علائم عفونت داشته باشد یا درد قفسه سینه یا مشکل در تنفس. اگر متوجه علائمی شدید که روی ریه‌ها یا تنفس شما تأثیر می‌گذارد یا علائم دیگری مانند تب دارید، به پزشک مراجعه کنید.

منبع

https://www.webmd.com/lung/pleural-effusion-symptoms-causes-treatments

https://www.healthline.com/health/pleural-effusion#outlook