بیماری سل، علت، تشخیص و درمان

سل (Tuberculosis: TB) یک بیماری عفونی بالقوه جدی است که بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند. باکتری‌هایی که باعث سل می‌شوند از طریق قطرات کوچکی که از طریق سرفه و عطسه در هوا منتشر می‌شوند، از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کنند.

باکتری‌هایی که باعث سل می‌شوند از طریق قطرات کوچکی که از طریق سرفه و عطسه در هوا منتشر می‌شوند، از فردی به فرد دیگر سرایت می‌کنند

زمانی سل در کشورهای توسعه یافته نادر بود، ولی از سال 1985 عفونت‌های سل افزایش یافت، تا حدی به دلیل ظهور HIV، ویروسی که باعث ایدز می شود. HIV سیستم ایمنی فرد را ضعیف می‌کند، بنابراین نمی‌تواند با میکروب سل مبارزه کند. در ایالات متحده، به دلیل برنامه‌های کنترل قوی‌، سل در سال 1993 دوباره شروع به کاهش کرد. اما همچنان یک نگرانی سیستم بهداشتی است.

بسیاری از سویه‌های سل در برابر داروهایی که بیشتر برای درمان بیماری استفاده می‌شوند مقاومت می‌کنند. افراد مبتلا به سل فعال برای خلاص شدن از شر عفونت و جلوگیری از مقاومت آنتی‌بیوتیکی باید چندین ماه از انواع داروها استفاده کنند.

علائم

اگرچه بدن می‌تواند حاوی باکتری‌هایی باشد که باعث سل می‌شوند، اما سیستم ایمنی بدن معمولاً می‌تواند از بیمار شدن فرد جلوگیری کند. به همین دلیل، پزشکان بین:

• سل نهفته. فرد عفونت سل دارد، اما باکتری‌های بدن وی غیر فعال هستند و هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند. سل نهفته که سل غیر فعال یا عفونت سل نیز نامیده می‌شود، مسری نیست. سل نهفته می‌تواند به سل فعال تبدیل شود، بنابراین درمان آن مهم است.
• سل فعال. این بیماری که بیماری سل نیز نامیده می‌شود، فرد را بیمار می‌کند و در بیشتر موارد می‌تواند به دیگران سرایت کند. ممکن است هفته‌ها یا سال‌ها پس از عفونت با باکتری سل رخ دهد.

علائم و نشانه‌های سل فعال عبارتند از:

• سرفه برای سه هفته یا بیشتر
• سرفه یا مخاط خونی
• درد قفسه سینه یا درد همراه با تنفس یا سرفه
• کاهش وزن ناخواسته
• خستگی
• تب
• تعریق شبانه
• لرز
• از دست دادن اشتها

سل همچنین می‌تواند سایر قسمت‌های بدن از جمله کلیه‌ها، ستون فقرات یا مغز را تحت تأثیر قرار دهد. هنگامی که سل در خارج از ریه رخ می‌دهد، علائم و نشانه‌ها بسته به اندام‌های درگیر متفاوت است. به عنوان مثال، سل ستون فقرات ممکن است باعث کمردرد شود و سل در کلیه‌ها ممکن است باعث ایجاد خون در ادرار شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر تب، کاهش وزن بدون دلیل، تعریق شبانه زیاد یا سرفه مداوم دارید، به پزشک مراجعه کنید. اینها اغلب نشانه‌های سل هستند، اما می‌توانند ناشی از شرایط دیگر نیز باشند. همچنین اگر فکر می‌کنید در معرض سل قرار گرفته‌اید، به پزشک مراجعه کنید.

توصیه می‌شود افرادی که در معرض خطر ابتلا به سل هستند از نظر عفونت نهفته سل غربالگری شوند. این توصیه شامل افرادی است که:

• مبتلا به HIV/AIDS هستند
• از داروهای IV استفاده می‌کنند
• با افراد آلوده در تماس هستند
• اهل کشوری هستند که سل در آن شایع است، مانند چندین کشور در آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا
• زندگی یا کار در مناطقی که سل شایع است، مانند زندان ها یا خانه های سالمندان
• در بخش مراقبت‌های بهداشتی یا درمانی کار و افراد با خطر بالای ابتلا به سل را درمان می‌کنند
• کودکانی که در معرض بزرگسالان مبتلا به سل قرار دارند

علل

سل توسط باکتری‌هایی ایجاد می‌شود که از طریق قطرات میکروسکوپی منتشر شده در هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. این می تواند زمانی اتفاق بیفتد که فرد مبتلا به نوع فعال و درمان نشده سل سرفه کند، صحبت کند، عطسه کند، تف کند، بخندد یا آواز بخواند.

اگرچه سل مسری است، اما گرفتن آن آسان نیست. احتمال ابتلای شما به سل از فردی که با آن زندگی یا کار می‌کنید بسیار بیشتر از یک غریبه است. اکثر افراد مبتلا به سل فعال که حداقل دو هفته از درمان دارویی مناسب برخوردار بوده‌اند، دیگر مسری نیستند.

HIV و سل

از دهه 1980، موارد سل به دلیل گسترش HIV، ویروسی که باعث ایدز می‌شود، به طور چشمگیری افزایش یافته است. HIV سیستم ایمنی را سرکوب و کنترل باکتری سل را برای بدن دشوار می‌کند. در نتیجه، احتمال ابتلا به سل و پیشرفت از بیماری نهفته به بیماری فعال در افراد مبتلا به HIV بسیار بیشتر از افرادی است که HIV مثبت نیستند.

سل مقاوم به درمان

سل همچنین به دلیل افزایش سویه‌های مقاوم به درمان، یک قاتل اصلی باقی می‌ماند. با گذشت زمان، برخی از میکروب‌های سل توانایی زنده ماندن با وجود داروها را پیدا کرده‌اند. این تا حدی به این دلیل است که افراد داروهای خود را طبق دستور مصرف نمی‌کنند یا دوره درمان را کامل نمی‌کنند.

زمانی که آنتی‌بیوتیک نتواند تمام باکتری‌های مورد نظر خود را از بین ببرد، گونه‌های مقاوم به داروی سل ظاهر می‌شوند. باکتری‌های زنده مانده به آن دارو و اغلب آنتی‌بیوتیک های دیگر نیز مقاوم می‌شوند. برخی از باکتری‌های سل نسبت به متداول‌ترین درمان ها مانند ایزونیازید و ریفامپین (ریفادین، ریماکتان) مقاوم شده‌اند.

برخی از سویه‌های سل نیز نسبت به داروهایی که کمتر در درمان سل استفاده می‌شوند، مانند آنتی‌بیوتیک‌های معروف به فلوروکینولون‌ها و داروهای تزریقی از جمله آمیکاسین و کاپرومایسین مقاومت نشان می‌دهند. این داروها اغلب برای درمان عفونت‌هایی استفاده می‌شوند که به داروهای رایج‌تر مقاوم هستند.

عوامل خطر

هر کسی ممکن است به سل مبتلا شود، اما برخی عوامل می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند، از جمله:

سیستم ایمنی ضعیف شده

یک سیستم ایمنی سالم اغلب با موفقیت با باکتری سل مبارزه می‌کند. با این حال، چندین بیماری و دارو می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کنند، از جمله:

• HIV/AIDS
• دیابت
• بیماری کلیوی شدید
• سرطان‌های خاص
• درمان سرطان، مانند شیمی درمانی
• داروهایی برای جلوگیری از رد اعضای پیوندی
• برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان آرتریت‌روماتوئید، بیماری کرون (Crohn's disease) و پسوریازیس
• سوء تغذیه یا وزن کم بدن
• سن بسیار جوان یا بالا

سفر یا زندگی در مناطق خاصی از جهان

اگر در مناطقی زندگی یا مهاجرت می‌کنید یا به مناطقی سفر می‌کنید که میزان ابتلا به سل بالا است، خطر ابتلا به سل بیشتر می‌شود. مناطق عبارتند از:

• آفریقا
• آسیا
• اروپای شرقی
• روسیه
• آمریکای لاتین

نقشه ابتلا به بیماری سل در سال 2020 منتشر شده توسط سازمان جهانی بهداشت

عوامل دیگر

• استفاده از مواد مخدر. مواد مخدر تزریقی یا مصرف زیاد الکل سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند و فرد را در برابر سل آسیب‌پذیرتر می‌سازد.
• استفاده از سیگار و تنباکو. مصرف دخانیات خطر ابتلا به سل و مرگ ناشی از آن را به شدت افزایش می‌دهد.
• کار در بخش مراقبت‌های بهداشتی و درمانی. تماس منظم با افرادی که بیمار هستند، احتمال قرار گرفتن در معرض باکتری سل را افزایش می‌دهد. استفاده از ماسک و شستن مکرر دست‌ها تا حد زیادی خطر ابتلا را کاهش می‌دهد.
• زندگی یا کار در یک مراکز مراقبتی. افرادی که در زندان‌ها، پناهگاه‌های افراد بی‌خانمان، بیمارستان‌های روان‌پزشکی یا خانه‌های سالمندان زندگی یا کار می‌کنند، به دلیل ازدحام بیش از حد و تهویه ضعیف، همگی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سل هستند.
• زندگی با فرد مبتلا به سل. تماس نزدیک با فردی که مبتلا به سل است، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

عوارض

چنانچه سل درمان نشود می‌تواند کشنده باشد. بیماری فعال درمان نشده معمولا ریه‌های را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند سایر قسمت‌های بدن شما را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

عوارض سل عبارتند از:

• درد ستون فقرات. کمردرد و سفتی از عوارض شایع سل هستند.
• آسیب مفصل. آرتریت ناشی از سل (آرتریت سلی) معمولاً باسن و زانو را درگیر می‌کند.
• تورم غشاهای پوشاننده مغز شما (مننژیت). این عارضه می‌تواند باعث سردرد دائمی یا متناوب شود که برای هفته‌ها رخ دهد و تغییرات ذهنی احتمالی را ایجاد کند.
• مشکلات کبدی یا کلیوی. کبد و کلیه‌ها به فیلتر کردن مواد زائد و ناخالصی‌ها از جریان خون کمک می‌کنند. سل در این اندام‌ها می‌تواند عملکرد آنها را مختل کند.
• اختلالات قلبی. به ندرت، سل می‌تواند بافت‌هایی که قلب شما را احاطه کرده‌اند، آلوده کند و باعث التهاب و تجمع مایعات شود که ممکن است در توانایی قلب شما برای پمپاژ موثر اختلال ایجاد کند. این وضعیت که تامپوناد قلبی (Cardiac Tamponade) نام دارد، می‌تواند کشنده باشد.

پیشگیری

اگر آزمایش شما برای عفونت نهفته سل مثبت باشد، ممکن است پزشک به توصیه کند که از داروهایی برای کاهش خطر ابتلا به سل فعال استفاده کنید. فقط سل فعال مسری است.

از خانواده و دوستان خود محافظت کنید

اگر مبتلا به سل فعال هستید، معمولاً چند هفته طول می‌کشد تا با داروهای سل درمان شوید تا دیگر مسری نباشید. این نکات را برای کمک به جلوگیری از بیمار شدن دوستان و خانواده خود دنبال کنید:

• در خانه بمانید. در چند هفته اول درمان به محل کار یا مدرسه نروید یا در اتاقی با افراد دیگر نخوابید.
• هوای اتاق را تهویه کنید. میکروب‌های سل در فضاهای بسته کوچک که هوا حرکت نمی‌کند راحت‌تر پخش می‌شود. اگر هوای بیرون خیلی سرد نیست، پنجره‌ها را باز کنید و از یک پنکه برای بیرون راندن هوای داخل خانه استفاده کنید.
• دهان خود را بپوشانید. هر زمان که می‌خندید، عطسه یا سرفه می‌کنید از دستمال کاغذی برای پوشاندن دهان خود استفاده کنید. دستمال کثیف را در یک کیسه قرار دهید، در آن را ببندید و دور بیندازید.
• از ماسک صورت استفاده کنید. استفاده از ماسک صورت هنگامی که در اطراف افراد دیگر در طول سه هفته اول درمان هستید ممکن است به کاهش خطر انتقال کمک کند.

 داروی خود را به طور کامل مصرف کنید

این مهمترین قدمی است که می‌توانید برای محافظت از خود و دیگران در برابر سل بردارید. هنگامی که درمان را زود متوقف می‌کنید یا میزان دوز مصرفی داروها تغییر می‌دهید، باکتری‌های سل این شانس را دارند که جهش‌هایی ایجاد کنند که به آنها اجازه می‌دهد از قوی‌ترین داروهای ضد سل جان به در ببرند. سویه‌های مقاوم به دارو، کشنده‌تر هستند و درمان آن‌ها دشوارتر است.

واکسیناسیون

در کشورهایی که سل شایع‌تر است، نوزادان اغلب با واکسن باسیل (Calmette-Guerin: BCG) واکسینه می‌شوند.

تشخیص

در طول معاینه فیزیکی، پزشک غدد لنفاوی شما را از نظر تورم بررسی می‌کند و از گوشی پزشکی برای گوش دادن به صداهایی که ریه‌های شما هنگام نفس کشیدن تولید می‌کنند، استفاده می‌کند.

متداول‌ترین ابزار تشخیصی سل، آزمایش پوست است، اگرچه آزمایش‌های خون رایج‌تر می‌شوند. مقدار کمی از ماده‌ای به نام توبرکولین درست در زیر پوست در قسمت داخلی ساعد شما تزریق می‌شود. شما باید فقط یک سوزن خفیف را احساس کنید.

در عرض 48 تا 72 ساعت، بازوی شما از نظر تورم در محل تزریق بررسی می‌شود. یک برآمدگی قرمز سخت و برجسته به این معنی است که شما احتمالاً به عفونت سل مبتلا هستید. اندازه برآمدگی تعیین می‌کند که آیا نتایج آزمایش قابل توجه است یا خیر.

نتایج ممکن است اشتباه باشد

تست پوستی سل کامل نیست. گاهی اوقات، این نشان می دهد که افراد مبتلا به سل هستند در حالی که ندارند. همچنین می‌تواند نشان دهد که افراد در زمان ابتلا به سل ندارند.

اگر اخیراً با واکسن باسیل (BCG) واکسینه شده‌اید، می‌توانید نتیجه مثبت کاذب داشته باشید. این واکسن به طور گسترده در کشورهایی با نرخ بالای عفونت سل استفاده می‌شود. نتایج منفی کاذب نیز ممکن است رخ دهد.

آزمایشات خون

آزمایش خون می‌تواند سل نهفته یا فعال را تایید یا رد کند. این آزمایشات واکنش سیستم ایمنی بدن شما به باکتری سل را اندازه‌گیری می‌کند.

اگر در معرض خطر بالای عفونت سل هستید اما به آزمایش پوست پاسخ منفی می‌دهید، یا اگر اخیرا واکسن BCG را دریافت کرده‌اید، آزمایش خون ممکن است مفید باشد.

تست‌های تصویربرداری

اگر آزمایش پوستی شما مثبت بوده است، احتمالاً پزشک شما رادیوگرافی قفسه سینه یا سی‌تی‌اسکن تجویز می‌کند. این عکس ممکن است لکه‌های سفیدی را در ریه‌های شما نشان دهد، جایی که سیستم ایمنی بدن باکتری‌های سل را جدا کرده است، یا ممکن است تغییراتی را در ریه‌های شما ناشی از سل فعال نشان دهد.

عکس رادیولوژی لکه‌های سفیدی را در ریه‌ها نشان می‌دهد

آزمایشات خلط

اگر اشعه ایکس قفسه سینه شما علائم سل را نشان دهد، پزشک ممکن است از خلط شما - مخاطی که هنگام سرفه بیرون می‌آید – نمونه‌برداری کند. نمونه‌ها برای باکتری سل آزمایش می‌شوند.

همچنین می‌توان از نمونه‌های خلط برای آزمایش سویه‌های مقاوم به داروی سل استفاده کرد. این به پزشک شما کمک می‌کند تا داروهایی را انتخاب کند که احتمالاً مؤثر هستند. گرفتن نتایج این آزمایشات می‌تواند چهار تا هشت هفته طول بکشد.

درمان

اگر مبتلا به سل نهفته هستید، اگر در معرض خطر بالای ابتلا به سل فعال هستید، ممکن است پزشک شما درمان دارویی را توصیه کند. برای سل فعال، باید حداقل شش تا نه ماه آنتی‌بیوتیک مصرف کنید. داروها و طول درمان دقیق به سن، سلامت کلی، مقاومت دارویی احتمالی و محل عفونت در بدن شما بستگی دارد.

رایج‌ترین داروهای سل

اگر به سل نهفته مبتلا هستید، ممکن است نیاز به مصرف تنها یک یا دو نوع داروی سل داشته باشید. سل فعال، به ویژه اگر یک سویه مقاوم به دارو باشد، به چندین دارو به طور همزمان نیاز دارد. رایج ترین داروهای مورد استفاده برای درمان سل عبارتند از:

• ایزونیازید (Isoniazid)
• ریفامپین (Rifampin)
• اتامبوتول (Ethambutol)
• پیرازین‌آمید (Pyrazinamide)

اگر مبتلا به سل مقاوم به دارو هستید، معمولاً ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها به نام فلوروکینولون‌ها (Fluoroquinolone) و داروهای تزریقی مانند آمیکاسین یا کاپرومایسین برای 20 تا 30 ماه استفاده می‌شود. برخی از انواع سل نیز نسبت به این داروها مقاومت پیدا می‌کنند. برخی از داروها ممکن است برای مقابله با مقاومت دارویی به درمان اضافه شوند، از جمله:

• بداکوئیلین (Bedaquiline)
• لینزولید (Linezolid)

عوارض دارویی

عوارض جانبی جدی داروهای سل شایع نیستند اما در صورت بروز می‌توانند خطرناک باشند. تمام داروهای سل می‌توانند برای کبد سمی باشند. هنگام مصرف این داروها، در صورت داشتن هر یک از موارد زیر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:

• تهوع یا استفراغ
• از دست دادن اشتها
• رنگ زرد به پوست شما (یرقان)
• ادرار تیره
• کبودی یا خونریزی آسان
• تاری دید

تکمیل درمان ضروری است

پس از چند هفته، مسری نخواهید بود و ممکن است احساس بهتری داشته باشید. مصرف داروهای سل خود را قطع نکنید - باید دوره کامل درمان را به پایان برسانید و داروها را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید.

توقف زودهنگام درمان یا نادیده گرفتن دوزها می‌تواند به باکتری‌هایی که هنوز زنده هستند اجازه دهد به آن داروها مقاوم شوند و منجر به بیماری سل شود که بسیار خطرناک‌تر و درمان آن دشوار است.

مقابله با بیماری و حمایت

سلامت جسمانی شما می تواند بر سلامت روان شما تأثیر بگذارد. انکار، عصبانیت و ناامیدی زمانی طبیعی است که باید با چیزی چالش برانگیز مانند سل مقابله کنید. صحبت کردن با فردی مانند یک درمانگر ممکن است به شما در ایجاد استراتژی های مقابله ای کمک کند.

منبع

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tuberculosis/symptoms-causes/syc-20351250

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/tuberculosis/diagnosis-treatment/drc-20351256