الگوهای غذایی مختلف با ریسک بیماری‌های تنفسی مرتبط هستند. یافته‌های مطالعات، مؤید اثر تغذیه بر سلامت دستگاه تنفس بوده و اثرات مثبت پیشگیرانه رژیم غذایی مدیترانهای بر بیماری‌های آلرژیک دستگاه تنفسی را تأیید می‌کند. این رژیم بر مصرف زیاد غذاهای گیاهی (با حداقل فراوری) نظیر میوه‌ها، سبزیجات، نان، غلات، حبوبات، ……. و مغزها، مصرف کم تا متوسط لبنیات، ماهی، مرغ و مصرف کم گوشت قرمز می‌باشد. جایگزینی روغن زیتون در ترکیب غذایی رژیم غذایی باعث می‌شود تا علاوه بر چربی‌های اشباع شده (در اصطلاح، چربی از نوع بد) چربی کلی خون را نیز کاهش دهد.
| درباره‌ی دستگاه تنفس چه می‌دانید؟ |
هرم رژیم غذایی مدیترانهای
مطالعات مختلفی که در مورد رژیم غذایی مدیترانهای انجام شده نشان داده است که این رژیم با افزایش واکنش آلرژیک رابطه عکس دارد. همچنین این نوع رژیم برای دوره بارداری نیز مناسب می‌باشد. یک مطالعه در اسپانیا نشان داده است که رژیم مدیترانهای در دوره بارداری بر پیشگیری از خس خس مداوم و فزاینده همراه با واکنش آلرژیک در کودکان زیر 6.5 سال تأثیر مثبت دارد. مطالعه دیگری در ژاپن نیز نشان داده است که رژیم غذایی مدیترانهای بر کنترل آسم در کودکان تأثیر مثبت دارد. البته شواهد کمتری در این خصوص برای بزرگسالان وجود دارد.
رژیم غذایی غربی که در کشورهای غربی رایج است، با مشخصه غلات فراوری شده، گوشت قرمز، دسر و شیرینی، سیب زمینی سرخ کرده و محصولات لبنی پرچرب شناخته می شود.
نامناسب بودن رژیم غذایی غربی
منع مصرف فست فودها
به طور خلاصه، رژیم غذایی مدیترانهای برای کودکان اثر محافظتی دارد درحالی که ادله کمتری برای منافع آن در رژیم غذایی دوران بارداری مشاهده گردیده است. شواهد بیان می کند که رژیم غذایی غربی ریسک آسم در کودکان را افزایش می‌دهد و پیامدهای بدی برای بزرگسالان مبتلا به آسم دارد و همچنین با ریسک بیماری انسداد مزمن ریوی مرتبط است.
مصرف میوه و سبزیجات می‌تواند بر شرایط دستگاه تنفس اثر مثبت بگذارد. این امر به وجود مواد مغذی نظیر آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و … مرتیط می‌باشد. مکانیزمی که اثر مثبت این مواد مغذی بر دستگاه تنفس را نشان می‌دهد در ادامه بیان می‌گردد. مطالعات نشان داده است که مصرف میوه بر کاهش شیوع خس خس و مصرف سبزیجات پخته بر کاهش شیوع خس خس و آسم در کودکان مدرسه‌ای بین 8 تا 12 سال اثر مثبت دارد.
علاوه بر آن مصرف کم سبزیجات با آسم در کودکان مرتبط می‌باشد. مطالعاتی که انجام شده است نشان می‌دهد که مصرف زیاد میوه و سبزیجات برای ۳ ماه یا بیشتر ریسک وخیم‌تر شدن آسم را کاهش می‌دهد. همچنین مصرف بالای میوه و سبزیجات ریسک خس خس در کودکان را کاهش می‌دهد. به عبارتی دیگر مصرف میوه و سبزیجات بر کاهش ریسک آسم در کودکان و بزرگسالان تأثیر دارد.
همچنین افزایش مصرف میوه و سبزیجات می‌تواند اثر محافظتی بر پیشگیری از پیشرفت COPD و کاهش عملکرد ریه داشته باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که برای مشاهده تأثیر مثبت افزایش مصرف میوه و سبزیجات، باید دوره زمانی کافی (حدوداً ۲-۳ سال) از تغییر رژیم گذشته باشد.
اسیدهای چرب اشباع نشده امگا 3 که از منابع دریایی یا مکمل‌های غذایی به دست می‌آیند دارای خواص ضد التهابی هستند. مشاهدات متناقضی در مورد ارتباط بین مصرف امگا 3 یا ماهی و شرایط تنفسی در کودکان گزارش شده است. همچنین برخی مطالعات دیگر نشان می‌دهد که مصرف ماهی‌های چرب تاثیر منفی بر آسم می‌گذارد.
در برخی مطالعات نشان داده شده است که مصرف امگا 3 یا ماهی در بزرگسالان به بهبود عملکرد ریه‌ها کمک می‌کند و ریسک ابتلا به آسم و خس خس را کاهش می‌دهد اما این مطلب در همه گزارشات تأیید نشده است و شواهد کافی برای تجویز امگا 3 به بیماران مبتلا به آسم وجود ندارد. همچنین مصرف امگا 3 در مادران باردار باعث می‌گردد تا ریسک ابتلا به آسم در کودکان زیر 5 سال کاهش یابد. امگا 3 بر کاهش ریسک گسترش COPD اثر مثبت دارد.
رژیم غذایی می‌تواند عامل تعدیل‌کننده مهم برای گسترش، پیشرفت و مدیریت بیماری‌های انسدادی ریوی نظیر آسم و بیماری‌های مزمن انسدادی ریه باشد و امروزه مورد توجه بیش از پیش متخصصین این حوزه قرار گرفته است. شواهد قابل توجهی بر اهمیت رژیم خوراکی بر بیماری‌های انسدادی ریوی هم در مراحل اولیه و توسعه بیماری و هم مدیریت و پیشرفت بیماری حکایت می‌کند.
این بیماری‌های ریوی با التهابات سیستمی انسداد راه‌های هوایی، اختلال در عملکرد ریه و تشدید عوارض ماندگار بیماری و مرگ ناشی از آن مرتبط است. علاوه بر اینکه هزینه‌های هنگفت مالی نیز به بیمار و اطرافیان وی تحمیل می‌کند.
درمان‌های دارویی همچنان حرف اول را در درمان بیماری‌های ریوی می‌زنند و در زمانی که این درمان‌ها در حال پیگیری هستند بهبود رژیم غذایی می‌تواند نقش مهمی در کمک به مدیریت بیماری و جلوگیری از آن داشته باشد. ارزیابی الگوهای تغذیه در مطالعات تجربی در طی دوره‌های مختلف عمر افراد و مراحل مختلف بیماری نقش آن را در بیماری‌های ریوی بیش از پیش آشکار کرده است. یک رژیم غذایی متعادل سرشار از مواد مغذی ریسک بیماری‌های ریوی را کاهش می‌دهد. همچنین ممکن است شرایط مبتلایان به برخی بیماری‌های ریوی را نیز بهبود بخشد.
| درباره‌ی سرطان ریه چه می‌دانید؟ |
التهاب پاسخ عادی بدن سالم به مواد خارجی است. علائم آن عبارتند از : سرخی، تورم، درد و داغی. مشخصه التهاب ریه‌ها نیز تورم و تحریک‌پذیری بالای راه‌های هوایی است. چنانچه دستگاه تنفس به مدت طولانی در معرض مواد خارجی قرار گیرد به التهاب دراز مدت منجر می‌شود که خود می‌تواند به COPD بینجامد. یک سیستم ایمنی خیلی حساس (نظیر سیستم ایمنی افراد مبتلا به آسم) حتی به مواد بی‌‌ضرر نیز واکنش نشان می‌دهد.
واکنش آلرژیک پاسخ سیستم ایمنی بدن به موادی است که به صورت کلی مضر نیستند مثل گرده گیاهان. این امر به التهاب منجر به صدمه به لایه رویی راه‌های هوایی شده یا موجب سفتی عضلات می‌گردد. این عوامل باعث تنگتر شدن راه‌های هوایی می‌شوند.
ما هر روز 15 متر مکعب هوا تنفس می‌کنیم. عوامل بسیاری در هوای تنفسی ما وجود دارد که بر سلامت ریه‌ها اثر می‌گذارد، مثل دود سیگار، آلودگی هوا و عوامل بیماری‌زا. این عوامل می‌توانند از طریق فرایند اکسیدکنندگی به ریه‌ها لطمه بزنند. اکسیژن یکی از موادی است که در طی فرایند تولید انرژی در سلول‌های بدن استفاده می‌شود. در این فرایند موادی تولید می‌شود که به آنها رادیکال آزاد می‌گویند. در برخی موارد نیز سیستم ایمنی بدن این رادیکال‌های آزاد را برای خنثی کردن ویروس‌ها و باکتری‌ها تولید می‌کند.
به هر صورت، عوامل محیطی نظیر آلودگی هوا، دود سیگار و عفونت‌ها می‌توانند سطح رادیکال‌های آزاد در بدن را بالا ببرند. اگر میزان این رادیکال‌های آزاد در بدن بیش از حد افزایش یابد می‌توانند به سلول‌ها، بافت‌ها یا ارگان‌های بدن صدمه بزنند و این فرایندی است که به آن استرس اکسیدکنندگی می‌گویند.
| درباره‌ی دود سیگار و اثرات منفی آن بر ریه چه می‌دانید؟ |
میزان مجاز مصرف نمک 5-6 گرم در روز است ولی بیشتر مردم بیش از این مقدار مصرف می‌کنند. مصرف بالای نمک می‌تواند اثرات آسمی بر راه‌های هوایی داشته و آنها را سخت کند، جریان خون در ریه‌ها را کاهش دهد و برخی فرایندهای عادی ریه‌ها را مختل سازد.
مصرف مستقیم نمک خوراکی و بسیاری از مواد غذایی روزمره و به خصوص مواد غذایی فراوری شده.
اسیدهای چرب از فرایند های صنعتی روغن‌های غیر اشباع بدست می‌آید که باعث می‌شود روغن در فرایند تولید مواد غذایی پایدار بماند و مواد غذایی بتوانند تاریخ مصرف طولانی‌تری داشته باشند. اسیدهای چرب ترانس نه برای بدن لازم هستند و نه سودی برای سلامتی ما دارند. امروزه اثر منفی اسیدهای چرب ترانس یر بیماری های قلبی کاملاً آشکار شده است.
هرچند اسیدهای چرب امگا 6، برای رژیم غذایی ما ضروری هستند اما در مقایسه با اسیدهای چرب امگا 3 بسیار بیشتر مصرف می‌شوند. وجود امگا 6 زیاد در رژیم غذایی به بیماری‌های قلبی منجر می‌شود. اسیدهای چرب ترانس و امگا 6 اضافه بر نیاز بدن می‌توانند بر ریه‌ها اثر منفی بگذارند. این اثر از طریق واکنش التهابی ریه‌ها و آمادگی برای عفونت صورت می‌پذیرد.
اسیدهای چرب ترانس: مواد غذایی پخته شده مثل بیسکویت و کیک و فست فودها
اسیدهای چرب امگا 6: گیاهان روغنی مثل روغن آفتابگردان، ذرت یا بادام زمینی
افزودنی‌های خوراکی می‌توانند محرک حمله آسم باشند. مثل تارتازین که برای رنگ زرد غذا استفاده می‌شود یا منوسدیم گلوتامات که برای خوش طعم کردن میان وعده‌ها و سولفیت‌ها که به عنوان مواد محافظ در غذاهای فراوری شده مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تارتازین در نوشابه‌های گازدار رنگی، سوپ‌های آماده، سس‌ها و شیرینی‌جات، سولفیت‌ها در شراب، آب میوه‌ها، ماهی کنسرو شده و میوه‌‌های خشک، منو سدیم گلوتامات در سس سویا، سوپ‌های بسته‌بندی شده و عصاره گوشت.
این نوع اسیدهای چرب برای سلامتی ضروری هستند و در رژیم غذایی اکثر مردم کم هستند. اسیدهای چرب امگا 6 نیز ضروری هستند ولی بیش از اندازه مصرف می‌شوند. میزان ایده‌آل مصرف امگا 6 به امگا 3 باید 4 به 1 باشد. هرچند در رژیم غذایی مدرن این نسبت 20 به 1 شده است. اسیدهای چرب امگا 3 برای کنترل رشد سلول‌های سرطانی مفید هستند.
اسیدهای چرب امگا 3 همچنین اثرات ضدالتهابی داشته و تولید سلول‌هایی که در واکنش‌های آلرژیک و آسمی مؤثر هستند را کاهش می‌دهند.
روغن ماهی و صدف، سویا و سبزی‌های برگدار
چهارمین ماده معدنی در بدن ما منیزیم است و وجود آن برای سلامتی ضروری است. منیزیم به کار آنزیم‌ها کمک می‌کند. آنزیم‌ها کاتالیست های بیولوژیکی برای افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی بدن ما هستند. منیزیم می‌تواند به آرام کردن ماهیچه‌های راه‌های هوایی و همچنین به مبارزه بدن با عفونت کمک کند.
انواع مغزها مانند گردو، بادام و ...، حبوبات، غلات، هویج، اسفناج و غذاهای دریایی
یک رژیم غذایی متعادل حاوی مقدار زیادی میوه، سبزیجات و ماهی ریسک ابتلا و گسترش بیماری‌های ریوی به خصوص آسم و COPD را کاهش می‌دهد. گرچه مطالعه بر اثرات رژیم غذایی بر سلامت دستگاه تنفس همچنان ادامه دارد ولی روشن است که موراد زیر به سلامت این دستگاه کمک بسیاری می‌کند: رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجان و ماهی مصرف کم نمک اجتناب از اسیدهای چرب ترانس و امگا 6 ثابت نگه داشتن وزن مناسب ورزش متناسب.
آنتی‌اکسیدان‌های رژیم غذایی عامل مهمی در پیشگیری از اثرات تخریبی استرس اکسیدکنندگی در راه‌های هوایی می‌باشند. استرس اکسیدکنندگی به وسیله عوامل مختلفی مثل، آلودگی هوا، محرک‌های هوایی و واکنش سلولی به التهاب راه‌های هوایی ایجاد می‌شود. آنتی‌اکسیدان‌ها که شامل ویتامین C، ویتامین E، فلاونوئیدها و کاروتنوئیدها می‌باشند در میوه‌ها و سبزیجات، مغزجات (گردو، بادام، فندق و ...)، روغن‌های گیاهی، کاکائو و چای سبز به وفور وجود دارد. آنتی‌اکسیدان‌ها اثرات مفیدی بر سلامت دستگاه تنفس دارند که از مرحله جنینی شروع شده و در کودکی تا بزرگسالی و دوره بارداری زنان ادامه دارد.
آنتی‌اکسیدان‌ها همچنین برای آسم در دوران بارداری مهم هستند به ویژه آنکه استرس‌های اکسیدکنندگی در طی دوره حاملگی افزایش می‌یابند. در طی دوران حاملگی در زنان مبتلا به آسم نسبت به زنان حامله غیر مبتلا نیاز بیشتری به افزایش آنتی‌اکسیدان در خون در جریان و جفت جنین وجود دارد.
همچنین دریافت آنتی‌اکسیدان در زنان مبتلا به آسم برای رشد جنین مؤثر است. تحقیقات نشان می‌دهد که مقادیر کم آنتی‌اکسیدان در رژیم غذایی این زنان به کاهش رشد جنین منجر می‌شود. دریافت ویتامین E، ویتامین D، شیر، پنیر و کلسیم در دوران حاملگی بر کاهش خس خس در طفولیت اثر مثبت دارد، در حالی که ویتامین C با احتمال افزایش خس خس در دوران طفولیت همراه است. آنتی‌اکسیدان‌ها و از جمله لیکوپن اثرات مثبتی بر شرایط و دستگاه تنفس دارند.
مواد غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان
علیرغم اثرات مثبت ویتامین C بر سلامت دستگاه تنفس، مصرف مکمل‌های ویتامین C این خاصیت را در کاهش ریسک آسم نشان نمی‌دهند. که احتمالاً به دلیل وجود سایر مواد مغذی در مواد طبیعی و عدم وجود آنها در مکمل‌ها می‌باشد. همچنین ویتامین C بر ابتلا و درمان COPD نیز اثر مثبت دارد.
ویتامین E نیز به صورت هم افزایی با ویتامین C در خنثی ساختن استرس اکسیدکنندگی عمل می‌کند.
منابع سرشار فلاونوئید
فلاونوئیدها آنتی‌اکسیدان‌های بالقوه بوده و اثرات ضد التهابی و ضد آلرژی و همچنین اثرات مثبت بر جلوگیری از پیشرفت آسم نیز دارند. مشاهده شده است که مصرف مواد غذایی سرشار از فلاونوئیدها مثل سیب با کاهش ابتلا به آسم یا کاهش شدت آن در ارتباط است. همچنین در یک مطالعه نشان داده شده است که مصرف سیب در دوران بارداری اثرات مثبتی بر کاهش ابتلا به آسم در 5 سال اول بعد از تولد دارد و به نظر می‌رسد که این مسئله به دلیل وجود فلاونوئید فراوان در سیب است.
| درباره‌ی راهکارهای ساده حفظ سلامتی ریه‌ها چه می‌دانید؟ |
هرچند مکانیزم عمل ویتامین D بر سلامت دستگاه تنفس به درستی شناخته نشده است اما این اثر مثبت وجود دارد. گرچه تابش آفتاب منبع اصلی ویتامین D است ولی از طریق رژیم غذایی و مکمل‌ها نیز قابل دریافت است. تحقیقات نشان داده است که کمبود ویتامین D با آغاز، پیشرفت و تشدید عفونت دستگاه تنفس، آسم و COPD ارتباط دارد. در کودکان نیز مقادیر پایین ویتامین D با تشدید آسم مرتبط است. همچنین مطالعات نشان می‌دهد که کاهش مصرف ویتامین D به مدت 18 هفته با کاهش عملکرد ریه و خس خس کودکان زیر 6 سال همراه بوده و ریسک آسم را در پسرها افزایش می‌دهد.
منابع مؤثر ویتامین D
سطح ویتامین D خون با عملکرد ریه در بیماران COPD مرتبط است. از آنجایی که ویتامین D اثر مثبتی بر کاهش عفونت‌های ریوی دارد بنابر این نقش مهمی در تشدید COPD ناشی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریال دارد.
برخی مواد معدنی نیز اثرات محافظتی بر دستگاه تنفس دارند. در کودکان افزایش مصرف منیزیم، کلسیم و پتاسیم با شیوع آسم رابطه معکوس دارد. همچنین تأثیر مثبتی بر اتساع برونش در آسم دارد. رژیم غذایی با منیزیم پایین با اثرات منفی بر ماهیچه‌های صاف بونشی در آسم شدید همراه است. مطالعات جسته و گریخته‌ای نیز بر اثرات وجود سایر مواد معدنی مثل سلنیم، کلسیم یا آهن رژیم غذایی انجام پذیرفته است لیکن مصرف آنها بیشتر به صورت غذایی توصیه می شود و نه مکمل.
