مقدمه

امفیزم (Emphysema، آمفیزم و پرهوایی ریه هم گفته می‌شود) یک بیماری ریوی است که باعث تنگی نفس می‌شود. امفیزم نوعی بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) است. بیماری انسدادی مزمن ریه گروهی از بیماری‌های ریوی است که تنفس را سخت کرده و با گذشت زمان بدتر می‌شود. نوع اصلی دیگر بیماری انسدادی مزمن ریه برونشیت مزمن است. اکثر افراد مبتلا به بیماری انسدادی مزمن ریه هم آمفیزم و هم برونشیت مزمن دارند، اما شدت هر نوع می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.

امفیزم چیست؟

در افراد مبتلا به امفیزم، کیسه‌های هوایی در ریه‌ها (آلوئول‌ها) آسیب می‌بینند. به طور معمول، این کیسه‌ها کشسان یا ارتجاعی هستند. در فرد مبتلا به امفیزم، با گذشت زمان، دیواره‌های داخلی کیسه‌های هوا ضعیف شده و پاره می‌شوند و به جای فضاهای کوچک، فضاهای بزرگ‌تری ایجاد می‌کنند. در نهایت موجب پرهوایی ریه و محدودیت جریان هوا در ریه‌ها و گیر افتادن هوا در ریه می‌شود. این وضعیت باعث کاهش سطح ریه‌ها می‌شود که به نوبه خود میزان اکسیژنی که به جریان خون فرد مبتلا می‌رسد را کاهش می‌دهد.

در افراد مبتلا به امفیزم، کیسه‌های هوایی در ریه‌ها (آلوئول‌ها) آسیب می‌بینند

هنگام بازدم، کیسه‌های هوایی آسیب دیده به درستی کار نمی‌کنند و هوای تنفس شده‌ی قبلی به دام می‌افتد و جایی برای ورود هوای تازه و غنی از اکسیژن باقی نمی‌گذارد.

علائم امفیزم چیست؟

در ابتدا ممکن است علائمی وجود نداشته باشد یا فقط علائم خفیفی داشته باشد. با بدتر شدن بیماری، علائم بیمار معمولاً شدیدتر می‌شوند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• سرفه یا خس‌خس مکرر
• سرفه‌ای که مخاط زیادی تولید می‌کند
• تنگی نفس، به خصوص با فعالیت بدنی
• صدای سوت یا جیرجیر هنگام نفس کشیدن
• سفتی در قفسه سینه

برخی از افراد مبتلا به امفیزم دچار عفونت‌های تنفسی مکرر مانند سرماخوردگی و آنفولانزا می‌شوند. در موارد شدید، امفیزم می‌تواند باعث کاهش وزن، ضعف در عضلات تحتانی و تورم در مچ پا، پا یا ساق پا شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر به مدت چند ماه دچار تنگی نفس غیرقابل توجیه شده‌اید، به خصوص اگر این تنگی نفس به مرور زمان بدتر می‌شود یا در فعالیت‌های روزانه شما اختلال ایجاد می‌کند، به پزشک مراجعه کنید. آن را نادیده نگیرید و به خودتان نگویید که به دلیل کهولت یا افزایش سن است. بنابراین اگر:

• آنقدر تنگی نفس دارید که نمی‌توانید از پله بالا بروید
• لب‌ها یا ناخن‌های دستان شما با فعالیت فیزیکی آبی یا خاکستری می‌شوند
• از نظر ذهنی هوشیار نیستید

حتماً هر چه سریعتر به پزشک مراجعه نمایید.

چه چیزی باعث امفیزم می‌شود؟

علت امفیزم معمولا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض محرک‌هایی است که به ریه‌ها و مجاری تنفسی آسیب می‌رساند. دود سیگار عامل اصلی ابتلا به این بیماری است. استعمال پیپ، قلیان و سایر انواع دود تنباکو، تریاک و ماری‌جوانا نیز می‌تواند باعث امفیزم شوند.

مراحل شروع و تشدید آمفیزم با کشیدن سیگار به مرور زمان

قرار گرفتن در معرض سایر محرک‌های استنشاقی می‌تواند به بروز امفیزم کمک کند. اینها شامل دود دست دوم (در معرض دود سیگار افراد دیگر قرار گرفتن)، آلودگی هوا و دود یا گرد و غبار شیمیایی از محیط یا محل کار است.

به ندرت، یک بیماری ژنتیکی به نام کمبود آلفا-1 آنتی‌تریپسین (alpha-1 antitrypsin deficiency) می‌تواند در ایجاد امفیزم نقش داشته باشد. آلفا-1 آنتی‌تریپسین پروتئینی است که از ساختارهای الاستیک در ریه‌ها محافظت می‌کند.

عوامل خطر

عواملی که خطر ابتلا به امفیزم را افزایش می‌دهند عبارتند از:

• استعمال دخانیات و مواد مخدر استنشاقی. امفیزم به احتمال زیاد در افراد سیگاری ایجاد می‌شود، اما انواع دیگری از دخانیات نظیر پیپ، ماری‌جوانا، قلیان و تریاک نیز خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. این خطر با افزایش سنوات و میزان مصرف افزایش می‌یابد.
• سن. اگرچه آسیب ریوی که در امفیزم رخ می‌دهد به تدریج ایجاد می‌شود، اکثر افراد مبتلا به امفیزم مرتبط با دخانیات در سنین 40 تا 60 سالگی علائم بیماری را تجربه می‌کنند.
• قرار گرفتن در معرض دود سیگار. دود دست دوم که به عنوان دود تنباکو غیرفعال یا محیطی نیز شناخته می‌شود، دودی است که به طور ناخواسته از سیگار، پیپ یا سیگار دیگران استنشاق می‌شود. قرار گرفتن در اطراف دود سیگار خطر ابتلا به امفیزم را افزایش می‌دهد.
• قرار گرفتن در معرض دود یا گرد و غبار شغلی. تنفس بخار ناشی از مواد شیمیایی خاص یا گرد و غبار غلات، پنبه، چوب یا محصولات معدنی ، احتمال ابتلا به امفیزم را بیشتر می‌کند. با استعمال دخانیات این خطر حتی بیشتر می‌شود.
• قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های داخل خانه و خارج از خانه. تنفس آلاینده‌های داخل ساختمان، مانند دود ناشی از سوخت گرمایشی، و همچنین آلاینده‌های فضای باز - برای مثال اگزوز خودرو - خطر ابتلا به امفیزم را افزایش می‌دهد.

عوارض

افرادی که امفیزم دارند نیز بیشتر در معرض ابتلا به:

• فروپاشی ریه (پنوموتوراکس). یک ریه فرو پاشیده شده در افرادی که امفیزم شدید دارند می‌تواند خطر مرگ را به همراه داشته باشد، زیرا عملکرد ریه‌های آنها از قبل بسیار به خطر افتاده است. این فروپاشی غیرمعمول است اما زمانی که اتفاق بیافتد خطر جدی است.
• مشکلات قلبی. امفیزم می‌تواند فشار را در شریان‌هایی که قلب و ریه‌ها را به هم متصل می‌کنند افزایش دهد. این عارضه می‌تواند باعث بیماری به نام کورپولمونال شود که در آن بخشی از قلب منبسط و ضعیف می‌شود.
• تاول‌های بزرگ در ریه‌ها (bullae). در برخی از افراد، امفیزم، باعث ایجاد فضای خالی در ریه‌ها به نام تاول ایجاد می‌شود. آنها می‌توانند به اندازه نیمی از ریه باشند. تاول‌های غول پیکر علاوه بر کاهش فضای موجود برای انبساط ریه، می‌توانند خطر ابتلا به پنوموتوراکس را نیز افزایش دهند.

بوجود آمدن حفره‌های بزرگ در ریه ناشی از آمفیزم

پیشگیری از ابتلا

برای جلوگیری از امفیزم، سیگار نکشید و از تنفس دود دست دوم خودداری کنید. اگر با دود یا گرد و غبار شیمیایی کار می‌کنید، برای محافظت از ریه‌های خود از ماسک استفاده کنید.

آمفیزم چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تعیین اینکه آیا فردی به آمفیزم مبتلا هست یا خیر، پزشک باید از سوابق پزشکی وی مطلع باشد و معاینه فیزیکی انجام ‌دهد. پزشک ممکن است آزمایشات مختلفی را نیز توصیه کند.

تصویربرداری

رادیوگرافی قفسه سینه می‌تواند به تشخیص امفیزم پیشرفته کمک کند و سایر علل تنگی نفس را رد کند. اما در صورت ابتلا به امفیزم، رادیوگرافی قفسه سینه می‌تواند بافت سالم را نیز نشان دهد.

رادیوگرافی می‌تواند به پزشک در تشخیص و وسعت بیماری امفیزم کمک کند

اسکن‌های توموگرافی کامپیوتری (CT) تصاویر اشعه ایکس گرفته شده از جهات مختلف را برای ایجاد نماهای مقطعی از اندام‌های داخلی ترکیب می‌کند. سی‌تی‌اسکن می‌تواند برای تشخیص آمفیزم مفید باشد.

تست‌های آزمایشگاهی

با انجام آزمایش خون می‌توان مشخص کرد که ریه‌ها چقدر اکسیژن را به جریان خون منتقل و دی‌اکسیدکربن را از آن خارج می‌کنند.

تست‌های عملکرد ریه

آزمایش‌های غیرتهاجمی وجود دارد که  ظرفیت ریه‌های فرد و میزان جریان هوای ورودی به داخل و خارج شده از ریه‌ها را اندازه‌گیری می‌کنند. این تست‌ها همچنین می‌توانند میزان اکسیژن‌رسانی به خون را اندازه‌گیری کنند. یکی از رایج‌ترین این آزمایش‌ها اسپیرومتری است.

درمان

امفیزم و بیماری انسدادی مزمن ریه قابل علاج نیستند، اما درمان‌هایی وجود دارند که می‌توانند به تسکین علائم و کاهش سرعت پیشرفت بیماری کمک کنند.

داروها

بسته به شدت علائم، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که از داروهای زیر استفاده شود.

• گشادکننده‌های برونش. این داروها عضلات اطراف راه‌های هوایی بیمار را شل می‌کند. این کار به باز شدن راه‌های هوایی کمک کرده و تنفس را آسان‌تر می‌شود. همچنین می‌توانند با آرام کردن مجاری هوایی منقبض به تسکین سرفه، تنگی نفس و مشکلات تنفسی کمک کنند.
• استروئیدهای استنشاقی. داروهای کورتیکواستروئیدی که به عنوان اسپری‌ استنشاق می‌شوند، التهاب را کاهش می‌دهند و ممکن است به تسکین تنگی نفس کمک کنند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها. در صورت ابتلا به عفونت باکتریایی مانند برونشیت حاد یا ذات‌الریه، مصرف آنتی‌بیوتیک با تجویز پزشک الزامی است.

روش‌های حمایتی

• توانبخشی ریوی. یک برنامه توانبخشی ریوی می‌تواند تمرینات تنفسی و تکنیک‌هایی را به بیمار آموزش دهد که ممکن است به کاهش تنگی نفس و بهبود توانایی وی برای فعالیت فیزیکی کمک کند. فعالیت بدنی می‌تواند ماهیچه‌هایی را تقویت کند که به تنفس شما کمک می‌کند و سلامت کلی شما را بهبود می‌بخشد. برنامه توانبخشی ریوی ممکن است شامل موارد زیر باشد.
• یک برنامه تمرینی
• آموزش مدیریت بیماری
• مشاوره روانشناسی
• تغذیه درمانی. در مراحل اولیه امفیزم، بسیاری از افراد نیاز به کاهش وزن دارند، در حالی که افراد مبتلا به امفیزم در اواخر مرحله اغلب نیاز به افزایش وزن دارند. برخورداری از یک برنامه غذایی که نیازهای تغذیه‌ای بیمار را برآورده کند ضروری است.
• اکسیژن مکمل. اگر امفیزم شدید همراه با سطوح پایین اکسیژن خون دارید، استفاده منظم از اکسیژن در خانه و هنگام ورزش ممکن است کمی تسکین‌دهنده باشد. بسیاری از مبتلایان باید 24 ساعت در روز از اکسیژن استفاده کنند و معمولاً از طریق لوله‌های باریکی که در سوراخ‌های بینی قرار می‌گیرد، استفاده می‌شود.

تمرین‌های تنفسی می‌تواند به کاهش تنگی نفس و بهبود توانایی وی برای فعالیت فیزیکی کمک کند

عمل جراحي

جراحی، معمولاً به عنوان آخرین راه حل برای افرادی است که علائم شدیدی دارند و با داروها بهبود نیافته‌اند در نظر گرفته می‌شود. بسته به شدت آمفیزم، پزشک ممکن است یک یا چند نوع مختلف جراحی را پیشنهاد دهد، از جمله:

• جراحی کاهش حجم ریه. در این روش، جراح قسمت‌هایی از بافت آسیب‌دیده ریه را برمی‌دارد. برداشتن بافت بیمار به بافت باقیمانده کمک می‌کند تا منبسط شده و کارآمدتر کار کند و به بهبود تنفس کمک می‌کند.
• برداشتن فضاهای بزرگ هوایی تاول مانند (bullae) که در هنگام تخریب کیسه‌های هوا ایجاد می‌شوند. این تاول‌ها می‌توانند در تنفس اختلال ایجاد کنند.
• پیوند ریه. اگر آسیب ریه شدید باشد و سایر گزینه‌ها موفقیت‌آمیز نباشند، پیوند ریه یک گزینه است.

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی

اگر مبتلا به امفیزم هستید، می‌توانید برای جلوگیری از پیشرفت و محافظت از خود در برابر عوارض  آن اقداماتی انجام دهید:

• از استعمال دخانیات خودداری کنید. این مهمترین اقدامی است که می‌توانید برای سلامت کلی خود انجام دهید و تنها اقدامی است که ممکن است پیشرفت امفیزم را متوقف کند. تا حد امکان از دود دست دوم سیگار پرهیز کنید.
• از سایر محرک‌های تنفسی پرهیز کنید. این محرک‌ها عبارتند از دود ناشی از رنگ و اگزوز خودرو، برخی بوهای آشپزی، عطرهای خاص، حتی سوزاندن شمع و بخور. فیلترهای تصفیه هوا و تهویه مطبوع را مرتباً تعویض کنید و از بخاری‌های بدون دود استفاده کنید تا آلاینده‌های تنفسی را محدود سازید.
• به طور منظم تمرین کن. سعی کنید اجازه ندهید مشکلات تنفسی شما را از ورزش منظم باز دارد، عدم تحرک مناسب می‌تواند ظرفیت ریه شما را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.
• از خود در برابر هوای سرد محافظت کنید. هوای سرد می‌تواند باعث اسپاسم مجاری برونش شده و تنفس را حتی دشوارتر کند. در طول هوای سرد، یک روسری نرم یا یک ماسک هوای سرد - که در داروخانه موجود است - روی دهان و بینی خود قبل از بیرون رفتن قرار دهید تا هوای ورودی به ریه‌های شما گرم شود.
• تلقیح واکسن آنفولانزا و ذات‌الریه پنوموکوکی. افراد مبتلا به آمفیزم در معرض خطر بیشتری برای مشکلات جدی ناشی از این بیماری‌ها هستند. با تزریق واکسن احتمال ابتلا به این بیماری‌ها به شدت کاهش می‌یابد.
• جلوگیری از عفونت‌های تنفسی. تمام تلاش خود را بکنید تا از تماس مستقیم با افرادی که سرماخوردگی یا آنفولانزا یا سایر بیماری‌های عفونی تنفسی دارند خودداری کنید. اگر در فصل سرماخوردگی و آنفولانزا مجبور به معاشرت با گروه‌های زیادی از مردم هستید، از ماسک صورت استفاده کنید، دست‌های خود را مرتب بشویید و یک بطری کوچک ضدعفونی‌کننده دست مبتنی بر الکل همراه داشته باشید تا در صورت نیاز از آن استفاده کنید.

مقابله و حمایت

تنگی نفس مرتبط با امفیزم می‌تواند به شدت توانایی فرد را برای شرکت در فعالیت‌های روزانه محدود کند. بسیاری از بیماران گوشه‌گیر و افسرده می‌شوند. برای کمک به مقابله با تغییراتی که امفیزم در زندگی ایجاد می‌کند، احساسات خود را بیان کنید. امفیزم ممکن است برخی از فعالیت‌های شما را محدود کند و بر برنامه‌ها شما و خانواده‌تان تأثیر بگذارد، به گونه‌ای که همه کارها را نتوانید پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کنید. اگر شما و خانواده‌تان بتوانید درباره نیازهای یکدیگر صحبت کنید، بهتر می‌توانید با چالش‌های زندگی با این بیماری مقابله کنید. نسبت به تغییرات خلق و خوی خود و روابط خود با دیگران هوشیار باشید و از مشاوره گرفتن نهراسید.

منبع

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/emphysema/symptoms-causes/syc-20355555

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/emphysema/diagnosis-treatment/drc-20355561

https://medlineplus.gov/emphysema.html